____
Shenim: Atje në shkrim apo në vidio ku do të ndeshni fjalen Greqi e lashtë, Greqi, Klasike, Greqi Homerike apo Gjuhë e Lashtë Greke, do ta konsideroni si një term i ndërfutur nga studiuesit zyrtar, por që ky term nuk ekzistonte në atë kohë dhe i perket shekullin 19-të e më pas…!
_____
Analizë akademike mbi tezën e Kujtim Matelit për Dodonën dhe heshtjen institucionale në shkencën shqiptare
1. Hyrje: Qasja e re e Matelit mbi lokalizimin e Dodonës
Studiuesi Kujtim Mateli ka paraqitur një nga tezat më intriguese të dekadave të fundit në historiografinë shqiptare, duke propozuar se vendndodhja e vërtetë e orakullit të famshëm të Dodonës nuk është në Thesproti të Epirit (sot në territorin grek), por në Deshnicë të Përmetit, brenda trojeve të sotme shqiptare. Kjo tezë, e mbështetur nga Mateli me një numër argumentesh gjuhësore, arkeologjike dhe letrare nga autorët antikë, hedh dritë mbi një rrëfim tjetër të mundshëm për qendrat kulturore dhe fetare të pellazgo-ilirëve në Ballkan.
2. Argumentet kryesore të Matelit për Dodonën në Deshnicë
Mateli ka sjellë një seri burimesh të lashta (p.sh., nga Herodoti, Homeri, Straboni etj.), të cilat lexohen përmes një analize të re topografike dhe etimologjike, duke vënë në dukje se përshkrimet e autorëve antikë për klimën, peizazhin dhe distancat gjeografike i përshtaten më shumë zonës së Deshnicës sesa vendndodhjes tradicionale të supozuar në Epirin grek. Ai gjithashtu sjell dokumente e harta të vjetra, si dhe toponime të ruajtura në kujtesën popullore të Përmetit, që mbështesin hipotezën e tij.
3. Qëndrimi i botës akademike shqiptare: heshtje ose shmangie
Megjithë rëndësinë potenciale të këtij zbulimi, institucionet kryesore akademike shqiptare – si Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Instituti i Historisë dhe institucionet e arkeologjisë – nuk kanë marrë një qëndrim zyrtar. Kjo heshtje është interpretuar nga vetë Mateli dhe nga mbështetësit e tij si një refuzim për të përballur një narrativë të re, që sfidon një konsensus të gjatë ndërkombëtar dhe ndoshta edhe interesa të caktuara kulturo-politike.
Një nga arsyet e mundshme për këtë heshtje mund të lidhet me mungesën e guximit institucional për të rihapur çështje të mëdha identitare, të cilat mund të ndikojnë edhe në marrëdhëniet ndërshtetërore. Një tjetër arsye mund të jetë inercia shkencore, pra ngurrimi për të përqafuar hipoteza të reja që nuk burojnë nga qendrat e njohura ndërkombëtare të autoritetit shkencor, si dhe paragjykimi ndaj kërkuesve të pavarur.
4. Pse ka rëndësi që institucionet shqiptare të reagojnë?
Nëse tezat si ajo e Matelit kanë baza të qëndrueshme – dhe shumë studiues të pavarur tashmë e mbështesin këtë ide – atëherë mungesa e reagimit të institucioneve zyrtare përbën një mosfunksionim të detyrës së tyre themelore: të hulumtojnë, të verifikojnë dhe të edukojnë shoqërinë me të vërtetat historike. Heshtja akademike, në këtë rast, nuk është neutrale, por mund të perceptohet si një formë e qëndrimit politik, që e privon publikun nga alternativa të vlefshme shkencore dhe e lë historinë kombëtare në mëshirën e narrativave të huaja.
5. Roli i instituteve në Prishtinë dhe Shkup
Në këtë kontekst, Mateli me të drejtë i referohet Institutit Albanologjik të Prishtinës, Akademisë së Shkencave të Kosovës dhe Institutit të Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve në Shkup si institucione që kanë një përgjegjësi të barabartë në trajtimin e çështjeve të historisë së përbashkët shqiptare. Nëse Tirana zyrtare hesht, atëherë Prishtina dhe Shkupi duhet të ndërmarrin hapa konkretë, qoftë për të verifikuar tezën e Matelit, qoftë për të nxitur një debat akademik serioz mbi vendndodhjen e Dodonës dhe rolin e saj në qytetërimin ballkanik.
6. Përfundime dhe rekomandime
Rasti i Dodonës sipas Kujtim Matelit është një provë e madhe për institucionet shkencore shqiptare. Ai na detyron të pyesim: A janë këto institucione të afta të përballen me teoritë e reja kur ato vijnë nga studiues të pavarur? A do të vazhdojnë të jenë pasive përballë zbulimeve që kërkojnë rishikim të narrativave të konsoliduara? Apo do të bëhen pjesë e një lëvizjeje për një shkencë të pavarur, kombëtare dhe kritike, që nuk druhet të thotë të vërtetën?
Në frymën e Kujtim Matelit, kjo analizë nuk kërkon të imponojë një përfundim, por të nxisë një dialog shkencor të domosdoshëm, duke u bazuar në burime, analiza dhe hetime serioze. Sepse historia nuk është pronë e institucioneve, por e së vërtetës.
_______
Shenim: Të nderuar lexues! Përfundimet besoj janë të qarta për gjithsecilin. Jeni të lutur, që kushdo që është i interesuar, ta lexoni me vëmendje dhe ta dëgjoni edhe këtë tekst dhe do të keni mundësi të ndiqni edhe video-tekstin të lexuar nga IA…!Ju kërkojmë ndjesë për disa lexime fjalësh, datash apo vitesh që IA ka vështirësi t’i perceptojë IA, por jeni të lutur të lexoni dhe shkrimin pasi i keni të qarta aty
Ju falënderojmë për vëmendjen dhe kohën e kushtuar. Jeni të lutur të mos harroni t’i bëni pëlqim shkrimit dhe videos nese e shikoni të arsyeshme sepse kështu do të rritet mundesia e perhapjes….Ju uroj një ditë të mbarë dhe mirupafshim së shpejti në shkrime dhe emisione të tjera në vazhdim!
_____
Kol Marku (Studiues)
Itali- 25 Mars 2025