_____
Studimi mbi Prejardhjen e Emrit “Berat” dhe Lidhjen e tij me Gjuhën Shqipe.
Një Analizë Gjuhësore, Historike dhe Etimologjike
Data: 09.03.2025
_____
Hyrje: Ky studim synon të hedhë dritë mbi origjinën e emrit Berat, një nga qytetet më të rëndësishme të Shqipërisë, dhe të analizojë në mënyrë shkencore pretendimet se ky emër rrjedh nga termi sllav Beligrad / Beograd.
Shumë burime enciklopedike dhe historike kanë pretenduar një lidhje midis këtyre dy emrave, por një analizë më e thellë gjuhësore dhe historike tregon se ky është një interpretim i gabuar dhe një formë manipulimi historik.
Ky studim bazohet në analiza fonetike, historike dhe etimologjike, duke shqyrtuar evolucionin gjuhësor të shqipes, substratin ilir të Ballkanit, si dhe roli i sllavëve në rajon pas shekullit VI-VII.
Studimi argumenton se emri Berat është një emërtim autokton me rrënjë të thella në gjuhën shqipe dhe në gjuhët pararendëse të saj (pellazgjishtja, ilirishtja dhe arbërishtja).
*****
1. Origjina e Pretendimit mbi Lidhjen me Beogradin
Disa studiues dhe burime historike argumentojnë se emri Berat rrjedh nga termi “Beligrad”, një emërtim sllav që përkthehet si “Qyteti i Bardhë”. Kjo hipotezë bazohet kryesisht në këto fakte:
Në periudhën bizantine dhe mesjetare, qyteti i Beratit është dokumentuar me emrat Pulcheriopolis dhe më vonë Beligrad.
Sllavët e jugut, pas migrimeve të shek. VI-VII, kishin traditën e vendosjes së emrit “Bel(i)grad” për qytete me kështjella të bardha.
Përdorimi i emrit Beligrad për Beratin gjatë sundimit bullgar dhe bizantin mund të ketë çuar në keqinterpretimin se ky ishte emri origjinal i qytetit.
Megjithatë, këto argumente nuk qëndrojnë për arsye të shumta që do t’i shqyrtojmë më poshtë.
2. Argumentet Gjuhësore dhe Fonetike që Hedhin Poshtë Hipotezën e Lidhjes me Beogradin
2.1 Mungesa e elementit “Grad” në Berat
Nëse Berat do të kishte origjinë sllave, do të pritej të ruante elementin “grad”, i cili në sllavisht do të thotë qytet / kështjellë. Megjithatë, emri Berat nuk përmban këtë element dhe nuk ka asnjë gjurmë të tij në formën e tij moderne. Ky është një tregues i fortë se emri i qytetit nuk ka një bazë sllave.
2.2 Ndryshimet fonetike në shqip: Kalimi “BEL” → “BER”
Në shqip, ekzistojnë ndryshime fonetike të natyrshme si kalimi i tingullit “L” në “R”, siç vërehet në fjalët:
“nal” (gegërisht) → “lart” (toskërisht)
“del” (dal) → “derë” (dera e hapur)
“bel” → “ber” (si në Berat)
Ky fenomen është një proces gjuhësor natyror në shqip, por nuk ekziston në sllavisht, ku një ndryshim i tillë nuk ndodh në mënyrë sistematike.
2.3 Operatorët e lirë fjalëformues në shqip dhe mungesa e tyre në serbisht
Në shqip, rrënja “BE” është një rrënjë e lirë dhe shumë produktive, që krijon një sërë fjalësh si:
Besë – një koncept themelor shqiptar.
Behar – stinë e ngrohtë dhe begati.
Bekim – diçka e shenjtë dhe e ndritur.
Betejë – luftë, përpjekje.
Në serbisht, rrënja BE nuk ekziston si operator fjalëformues i pavarur.
Në vend të saj, gjuha sllave përdor fjalë të tjera për të shprehur konceptet e bardhësisë dhe ndriçimit, si bělъ (i bardhë), svet (dritë) etj. Kjo tregon se Beograd është një bashkim artificial i fjalëve sllave dhe jo një evolucion gjuhësor siç është Berat në shqip.
3. Toponimet dhe Emrat me Rrënjën “BE” dhe “BER” në Shqipëri dhe Ballkan
3.1 Toponime Shqiptare që mbështesin autoktoninë e emrit Berat
Në gjuhën shqipe dhe trojet shqiptare, rrënja BE- dhe BER- gjendet në shumë toponime:
Berat – qytet i madh në Shqipëri.
Benjë – ujëra termale në Përmet.
Belsh – qytet në Elbasan, me rrënjën “Bel” ose “Ber”.
Bërzeshtë – fshat në Librazhd.
Berishë – mbiemër dhe vendbanim i fisit Berisha.
Beshisht – fshat me rrënjën “besë”.
3.2 Toponime të ngjashme në Kosovë dhe troje shqiptare jashtë Shqipërisë
Belo Polje (afër Pejës) – mund të ketë pasur një formë ilire më të hershme.
Berivojcë – fshat në Kosovë.
Bellanicë – vend në Kosovë.
Berkovë – vend në Mal të Zi.
4. Origjina e Rrënjës “BE” dhe “BER” në Shqipe dhe Evolucioni i Emrit Berat
4.1 A ka rrënja “BE” origjinë indo-evropiane?
Në proto-indo-evropianisht, ekzistojnë rrënjë të ngjashme me bhew- (të bësh, të krijosh), por shqipja ka një zhvillim të pavarur të BE-.
4.2 A është rrënja “BE” autoktone, ilire ose para-indo-evropiane?
Disa fjalë shqipe si besë, behar, Berat, bekoj, betim nuk kanë ekuivalentë të drejtpërdrejtë indo-evropianë, gjë që sugjeron një prejardhje më të lashtë, ndoshta ilire ose pellazge.
4.3 Sllavët dhe ndikimi i tyre në toponimet e Ballkanit
Sllavët erdhën në Ballkan në shekujt VI-VII dhe gjetën emra të vendosur më parë nga popullsitë vendase.
Ata shpesh përkthenin ose përshtatnin emrat ekzistues, siç është rasti i Beogradit, që mund të ketë pasur një emër pararendës në një gjuhë ilire.
5. Përfundime dhe Përgënjeshtrimi i Manipulimeve Historike
Emri Berat nuk është formuar nga Beogradi, por është një evoluim autokton i shqipes.
Beograd është një fjalëformim i pastër sllav që nuk lidhet me rrënjën “BE” të shqipes.
Sllavët erdhën shumë më vonë në Ballkan për të pretenduar ndonjë origjinë të emrit Berat.
Manipulimet enciklopedike kanë krijuar një mit mbi origjinën sllave të Beratit, por argumentet gjuhësore dhe historike e hedhin poshtë këtë teori.
Ky studim dëshmon autoktoninë e shqiptarëve dhe vazhdimësinë e shqipes që nga pellazgjishtja, ilirishtja dhe arbërishtja.
4.3 Sllavët dhe ndikimi i tyre në toponimet e Ballkanit
Sllavët erdhën në Ballkan në shekujt VI dhe VII dhe gjetën emra të vendosur më parë nga popullsitë vendase. Ata shpesh përkthenin ose përshtatnin emrat ekzistues, siç është rasti i Beogradit, që mund të ketë pasur një emër pararendës në një gjuhë ilire.
1. Përfundime dhe përgënjeshtrimi i manipulimeve historike
Emri Berat nuk është formuar nga Beogradi, por është një evoluim autokton i shqipes.
Beograd është një fjalëformim i pastër sllav që nuk lidhet me rrënjën “BE” të shqipes.
Sllavët erdhën shumë më vonë në Ballkan për të pretenduar ndonjë origjinë të emrit Berat.
Manipulimet enciklopedike kanë krijuar një mit mbi origjinën sllave të Beratit, por argumentet gjuhësore dhe historike e hedhin poshtë këtë teori.
Ky studim dëshmon autoktoninë e shqiptarëve dhe vazhdimësinë e shqipes që nga pellazgjishtja, ilirishtja e deri te arbërishtja.
_________
Shënim:
Të nderuar lexues!
Përfundimet besoj janë të qarta për gjithsecilin. Jeni të lutur, kushdo që është i interesuar, ta lexoni me vëmendje dhe ta dëgjoni edhe këtë tekst të lexuar nga IA.
Ju kërkojmë ndjesë për disa lexime fjalësh, datash apo vitesh që IA ka vështirësi t’i perceptojë, por jeni të lutur të lexoni dhe shkrimin pasi i keni të qarta aty.
Krahas shkrimit, do të keni mundësi të ndiqni edhe videon duke klikuar mbi fotografinë.
Ju falënderojmë për vëmendjen dhe kohën e kushtuar.
Jeni të lutur të mos harroni t’i bëni pëlqim videos. Ju uroj një ditë të mbarë dhe mirupafshim së shpejti në emisionet e tjera në vazhdim!
Kol Marku (Studiues)
Itali, 9 Mars 2025