Xhemil Zeqiri është i lindur në fshatin Zhelinë të Tetovës. Ka kryer shkollën e mesme teknike në Gostivar. Në vitin 1980 regjistrohet në Fakultetin Filozofik – Dega e historisë në Universitetin e Prishtinës, por pas një viti, për shkak të presioneve të policisë maqedonase – thirrjet në biseda informative, maltretimet etj., detyrohet të emigrojë, së pari në Zvicër, pastaj në Gjermani. Pas disa muajve shkon në Danimarkë, ku tash e 35 vjet ka vepruar dhe vazhdon të veprojë me një përkushtim të jashtëzakonshëm për çështjen kombëtare.
Xhemili ka qenë kryetar i Këshillit për mbrojtjen e të drejtave dhe të lirive të njeriut për Kosovën – dega në Danimarkë dhe i Komitetit “Miqtë e Kosovës”.
Është autor i librave: ”Kosova jonë”, “Në mbrojtje (diplomatike) të çështjes shqiptare”,“Polemika, intervista, debate dhe letra“ dhe bashkautor me Mona Agrigoroaein dhe Fadil Shytin i librit ”Drejt Vetëvendosjes”.
Me mysafirin tonë në studio do të flasim për ecejaket e tij jetësore, për kontributin e tij në mbrojtjen diplomatike të çështjes shqiptare, për veprimtaritë që bën mërgata shqiptare në Danimarkë, për angazhimin e tij konkret në këto veprimtari, për lidhjet me vendlindjen, për planet e tij krijuese, etj.

Demir Reshiti : Mund të na thoni diçka për fillimet tuaja në emigracion?

Xh. Zeqiri: Ju faleminderit shumë për pyetjen. Do të doja edhe unë të flisja për këtë çështje sepse ka shumë të tillë që mendojnë se ne këtu, të gjitha i kemi gjetur të gatshme. Kur mbërrita në Danimarkë hasa në një mjerim total. Në mars dhe në prill të vitit 1981 në Kosovë shpërthyen demonstratat masive.
Në fund të vitit 1981 erdhi një delegacion i kryesuar nga një person i cili sot ka një post të lartë në Kosovë, me një delegacion të Beogradit dhe ish-kryetari i LPK-së Abdylhalim Kasami, i cili ishte edhe zëdhënës i Ali Ahmetit. Pastaj u bë edhe drejtor ekonomik dhe politik, u bë njeri me famë atje në Maqedoni. Ata mbajtën një mbledhje me bashkatdhetarët. Formuan dhe një klub të cilin e quajtën Jugoklub dhe i dënuan demonstratat e pranverës së madhe të vitit 1981.
Unë shpejt e konstatova synimin antikombëtar të tyre. Qëllimi i tyre ishte t’i frikësonin atdhetarët që i përkrahnin demonstratat. Në fillim, numri i tyre nuk ishte i madh. Ata kishin frikë nga shqiptarët e dyshimtë. Ambasada jugosllave ndërkaq i mbante shqiptarët nën syrvejim të vazhdueshëm, duke ushtruar njëherazi edhe presion permanent. Unë jo se isha ndonjë farë trimi, por u përpoqa t’ua bëj me dije shqiptarëve të këtushëm se kjo që thuhet nga këta vizitorë, fare nuk është e vërtetë, se Jugosllavia është një shelg si ato që mbillen rreth lumit, me gjethe që bëjnë shumë gjelbërim, por me trung brendie të thatë. Pra është në shkatërrim e sipër. Ne duhet të punojmë për interesat tonë, në mënyrë që kjo situatë të mos na zërë të papërgatitur. Në atë kohë, shtypi danez nuk kishte njohuri të sakta për problemin shqiptar, ndaj unë fillova të vendosi lidhje dhe kontakte me gazetarë eminentë.
Brenda viteve 1985-86 themeluam një shoqatë shqiptare, në të cilën kam dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm, edhe pse kurrë s’kam qenë as anëtar i kryesisë. Objektivi im ishte që përmes kësaj shoqate ta sensibilizojmë dhe ta organizojmë masën, t’i tubojmë shqiptarët dhe në mënyrë ilegale të dalim në protesta. Duhej të bënim diçka në mënyrë që shtypi danez të ndërronte pikëpamjet për shqiptarët, ndërsa politika dhe diplomacia daneze t’i ndërronin qëndrimet për ne.
Të tregoj një rast kur shkova në Lidhjen e Shkrimtarëve të Danimarkës. I pyeta me ironi dhe me zemërim: Si është e mundur që një fëmijë danez të dijë se kush është Nelson Mandela, kurse një intelektual danez që ka shkruar 20-30 libra, nuk di asgjë për Adem Demaçin?!
Ata më thanë se për çështjet ndërkombëtare është kompetente Pen-Qendra daneze, ndaj më udhëzuan të shkoj atje. Sakaq shkova atje. Me të filluar biseda, të njëjtën pyetje ua shtrova edhe këtyre. E elaborova në hollësi edhe politikën kolonialiste të sllavëve ndaj shqiptarëve, të bazuar në ideologjinë anakronike garashaniniste. Personi me të cilin kontaktova më tha: “Edhe neve na intereson problemi shqiptar në Jugosllavi. Në kuadër të interesimit tonë është edhe z. Demaçi, ndaj lidhur me këtë tri herë i jemi drejtuar Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës dhe ja se ç’na kanë thënë: “Adem Demaçi është i burgosur politik, ka dy fëmijë, është i ndarë nga gruaja…”
Ja pra çfarë shkruante në atë letër, të nënshkruar me pakujdesi, saqë nënshkrimi nuk mund të lexohej. Nuk e di dot se kush e kishte shkruar atë letër. Në vijim ai më pyeti në ka mundësi t’u siguroj material për Adem Demaçin. Pikërisht në atë kohë ne e patëm organizuar 25-vjetorin e burgosjes së Demaçit, me ç‘rast kishim mbajtur dhe një debat publik në Danimarkë. U thash se material kemi, por në gjuhen gjermane. M’u përgjigj se kjo s’prish punë fare, ngase e njihte gjermanishten, ndaj materialin do ta përkthente në gjuhën daneze vetë ai. Pa një pa dy, i telefonova në Gjermani Ibrahim Kelmendit nga i cili kërkova që të m’i dërgojë dokumentet. Me të mbërritur dokumentacioni, ia dorëzova danezit. Ishte e premte. Pas dy ditëve, d.m.th. mbrëmjen e së dielës më bëri një telefonatë ish-sekretari i Pen-Qendrës daneze dhe më njoftoi se në Kongresin e Holandës, nga Danimarka, nga Norvegjia dhe nga Suedia Adem Demaçi është shpallur anëtar nderi i Pen Qendrën daneze.
Është për t’u habitur se si disa kuazi-intelektualë çfarë intrigash bënin. Në vend që t’i dërgonin veprat e Demaçit, i fshehin të dhënat për të.

Çështja tjetër ka të bëjë me Ukshin Hotin. Këtë po e them për herë të parë publikisht. Në fund të vitit 2000 organizova një debat publik në Pallatin e Kulturës në Tetovë. Isha i sëmurë, i shtrirë në spital, ndaj nuk munda të shkoj. Në vend timin, e çova sekretarin e Pen-Qendrës daneze, i cili njëherazi ishte edhe anëtar i kryesisë. Ai e kishte marrë fjalën dhe grosso modo e kishte elaboruar problemin shqiptar në Jugosllavi. Këtë takim e organizova nëpërmjet Shoqatës së ish të burgosurve politikë në Maqedoni. Nga qeveria daneze arrita të siguroj një shumë prej 3000 eurosh, të cilën ia dërgova shoqatës së sipërthënë, për të organizuar aktivitetin lidhur me Ukshin Hotin. Për të folur për personalitetin e kolosit të kombit, politologun dhe udhëheqësin e vërtetë të popullit shqiptar – Ukshin Hotin, kanë qenë të ftuar Moikom Zeqo nga Tirana, e motra e atdhetarit të madh, Hidajet Hyseni etj. Kanë qenë të ftuar edhe shumë intelektualë të tjerë nga Tetova dhe nga vise tjera. Fatkeqësisht, për fatin e këtij biri të shtrenjtë të kombit, sot e kësaj dite nuk dimë gjë.
Pas kthimit në Danimarkë, sekretari i Pen Qendrës daneze botoi një artikull të mrekullueshëm për kulturën dhe për traditat shqiptare në përgjithësi, për popullin tonë që synon lirinë. Në artikull, një vend të posaçëm i kushtohej Ukshin Hotit. Midis tjerash, në të thuhej se këtë intelektual të shquar, shqiptarët e kishin në zemër.

TELEFONUESI: Në qershor të vitit 1999, Hashim Thaçi erdhi në Danimarkë. Kam dëshirë ta dëgjoj nga Ju personalisht se kush e ka ftuar atë dhe kush e organizoi në atë kohë takimin e tij me kryeministrin e Danimarkës, ngase ka edhe informata se tjetërkush e ka organizuar. Ndërsa pyetja e dytë ka të bëjë me Valon Muratin. Gjatë vizitës së tij në Danimarkë, është takuar m Ju, si një person që e ka dëshmuar veten në të kaluarën, apo e ka takuar tjetër kënd?

Xh. Zeqiri: Në Danimarkë ka qenë jo vetëm Valon Murati por edhe Ibrahim Makolli më herët, me të cilin njihemi edhe më mirë. As Makolli dhe as Murati nuk më kanë takuar. Në të vërtetë ata kontaktojnë me disa persona të cilët nuk dinë se si të veprojnë. Vetëm ua bëjnë qejfin ministrave shqiptarë këtu, kinse janë faktorë dhe gjoja po bëjnë diçka për mërgatën apo se i ndihmojnë popullit, por në fakt nuk ka ndonjë sukses.
Tani t’i përgjigjem pyetjes Suaj të parë. Gjatë bombardimeve të NATO-së, më thirrën të Partisë Socialdemokrate, të cilët zakonisht i shqyrtonin problemet që kishin të bënin me luftën. Erik Bol, sekretari i përgjithshëm i Partisë dhe këshilltari i parë i kryeministrit danez më pyeti se ç’mund të bënte për mua? Unë i kërkova dy gjëra: e para, se Ukshin Hoti është i sëmurë, ndaj ta ndihmojmë për ta sjellë në Danimarkë për mjekim. Ndërsa kërkesa tjetër imja ishte që qeveria daneze ta ftojë zyrtarisht kryeministrin e Kosovës – Hashim Thaçin për vizitë zyrtare në Danimarkë. Danezi Erik Bol më tha se është problem të ftohet zyrtarisht Hashim Thaçin në Danimarkë, për arsye se Kosova ndodhet në luftë dhe se nuk është subjekt i njohur ndërkombëtarisht. Pra, nuk mund të bëhet një gjë e tillë. Por ka një mundësi tjetër me të cilën ne mund t’i bëjmë një pritje zyrtare Kryeministrit të Kosovës. Ardhja e tij do të kishte një domethënie të madhe për Kosovën dhe për luftën çlirimtare të saj, por edhe për shqiptarët në përgjithësi. Po qe se ti ke kontakte, vetëm na njofto një javë më herët. Mjafton të vijë një ditë dhe ne i bëjmë pritje zyrtare. Të gjitha do t’i kemi në nivel të lartë. E mora telefonin, i bëra një telefonatë Ibrahim Kelmendit dhe ia sqarova çështjen. Kelmendit i pëlqeu ideja dhe më tha: “Urdhëro dhe bisedo vetë me Thaçin” dhe ma dha lidhjen me Kryeministrin. Hashim Thaçi mendoi se bëhet fjalë vetëm për ndonjë intervistë ose për ndonjë takim jo aq të rëndësishëm. Por unë ia bëra me dije se do të ketë takim me kryeministrin danez, me ministra. Do të ketë dhe konferencë për shtyp me kryeministrin, takime publike me diplomacinë daneze. I thashë se do të ketë hapësirë edhe në televizionin danez. Me fjalë të tjera, të gjitha që ua kërkova danezëve, ishin të gatshëm ta realizojnë. Ma dha këshilltarin e vet, Bilall Sherifin dhe me të e caktuam një datë. Kur i zhvilluam këto biseda, ishte ditë e hënë, ndërsa vizitën e caktuam për të martën e ardhshme. I pyeta nëse ka mundësi që vizita të realizohet për nesër një javë. E vazhdova komunikimin me telefon dhe pasi e mbaruam bisedën me Thaçin dhe Sherifin, kryeministri danez i dërgon e-mail dhe i thotë se kërkesa është miratuar dhe se vizita mund të realizohet në ditën e propozuar, ndërsa mua më tha të rri i qetë dhe shtoi: “Mjaft je munduar deri tani. Ne do ta marrim në dorë këtë punë. Nëse ke ndonjë kërkesë, na trego, ne do ta plotësojmë për ty”.
Bilall Sherifi më dha mua një numër telefoni që të jemi në kontakt. Kur më dha një përgjigje shumë pozitive këshilltari i kryeministrit danez, mua më kapën ca djersë të ftohta, duke e ditur se shqiptarët me të cilët kam pasur punë dhe kontakte të shumta, nuk janë seriozë në punë dhe mund të ndodhë të gjejnë arsyetime të tilla si: më iku treni ose aeroplani. Unë e mora në telefon t’i them se kryeministri danez e ka verifikuar këtë dhe mos bëni ndonjë gabim. Pra, duhet të jeni seriozë në këtë punë.
Brenda tri-katër ditëve, mund të them se i kam telefonuar disa qindra herë, por ai nuk u paraqit dot. Ndërkohë Bilall Sherifi, rreth orës tre të natës – nëse nuk gaboj – më lajmërohet dhe më thotë: Unë ty nuk të njohë. Ne e kemi atje kryetarin e LPK-së, kurse ti nuk je ndonjë i rëndësishëm!
Më erdhi shumë keq në atë rast dhe u zura shumë ngushtë. Ta pezulloj takimin e planifikuar, në mënyrë që mos të komprometohem me danezët, apo ta realizojmë takimin e parashikuar?! I bëj një telefonatë Shaqir Shaqirit, konsulli i Kosovës në Danimarkë në qeverisjen e Bukoshit dhe i them atij në ka mundësi të vijë në Kopenhagë, për arsye se e kemi ftuar kryeministrin e përkohshëm të Kosovës – Hashim Thaçin dhe delegacionin e UÇK-së që të bisedojmë për hallet dhe çështje të tjera, e kështu me radhë. Ai më pyeti në kishte mundësi t’i dërgonim një ftesë. Ne ia dërguam ftesën dhe ai erdhi. Dhe kjo ka qenë e gjitha.
Pas 10 viteve unë kurrë s’kam rrahur gjoks se unë e kam bërë këtë. Kuptohet, dy ose tre shokëve ua kam rrëfyer këtë. Pas dhjetë vitesh dalin fjalë se kryetari i LPK-së Ibrahim Xhemaili paskësh qenë meritori dhe disa provokime të tjera në opinion. Kjo ka ndikuar që njerëzit apo veprimtarët të jenë ftohur. Ata tanimë nuk janë në nivelin në të cilin kanë qenë para luftës çlirimtare dhe pas saj.
Kësisoj është zhvilluar çështja e organizimit të takimi, në pika të shkurtra. Me fjalë të tjera, vizitën e sipërthënë e kam organizuar unë bashkë me këshilltarin Erik Bol. Për këtë i kam ftuar edhe Visar Ymerin dhe Albin Kurtin dhe u kam thënë: Urdhëroni tregoni se si ka ndodhur rasti i takimit me kryeministrin danez! Mua më habit fakti se si është e mundur që as Ibrahim Kelmendi, as Bilall Sherifi dhe as Hashim Thaçi të mos i thonë kryetarit të PDK-së në Danimarkë, Ibrahim Xhemajlit: Ngadalë burrë! Nuk mjafton vetëm të ngjeshësh kollaren, të futesh në delegacion dhe të thuash se ti je ai meritori.

DR: Një përshëndetje nga Suedia na vjen nga dëgjuesi ynë i rregullt Fadil Shyti i cili shkruan: Ju përshëndes shqiptarisht ty Demir dhe bashkëpunëtorin shumëvjeçar Xhemil Zeqirin. Fadili ka një pyetje: Pse po na vonohet liria e plotë në të gjitha trojet e Shqipërisë natyrale? Pse po na vonohet ribashkimi territorial i shqiptarëve, sipas parimit të së drejtës së kombeve për vetëvendosje?

Xh. Zeqiri: Unë dua ta përshëndes posaçërisht Fadilin, i cili gjithmonë më është gjendur si krah i djathtë. Kemi qenë bashkëpunëtorë shumë të ngushtë. Fadili më ka ndihmuar jashtëzakonisht shumë. Çdo shkrimi tim që e kam shkruar, ai i ka hedhur një sy. Unë kam ca të meta në drejtshkrim, sepse e kam kryer shkollën e mesme teknike në Gostivar. Shumë lëndë atje, i kemi pasur në gjuhën maqedonase. Rrjedhimisht, në lëmin e drejtshkrimit kam pasur ca dobësi. Kurrë s’më ka shkuar mendja se do të përmirësohem ndonjëherë apo se do të merrem me shkrime dhe do të botoj libra. Të gjitha shkrimet e mia më kanë marrë shumë kohë. Një shkrim që ti e bën brenda pak orësh, mua më duhen tri apo katër ditë për ta përpiluar. Pastaj unë ia dërgoj shkrimin Fadilit i cili e lekturon, pa ia humbur dhe pa ia ndryshuar esencën. Por, më duhet të shtoj se gjithmonë jam përpjekur të gjej kohë për t’i lexuar krijimet letrare artistike të rilindësve tanë si dhe të krijuesve letrarë të periudhave të ndryshme të letërsisë shqiptare, përfshi edhe studimet mbi historinë e popullit tonë. Leximi permanent më ka ndihmuar që në fushën e shkrimit të gjuhës sonë të bëj përparime evidente.
Të njëjtin problem dikur e kam pasur edhe me gjuhën daneze, ngase as këtë nuk kam mundur ta shkruaj mirë. Por kam pasur dhe kam shumë miq danezë të cilët vazhdimisht më kanë ndihmuar në këtë pikëpamje.
Sa i përket të drejtës sonë për vetëvendosje, është e vërtetë se armiqtë tanë janë shumë të egër, kanë edhe shumë miq ndërkombëtarë. Përpos kësaj, kemi edhe ca ferra të këqija që na e kanë zënë rrugën! Këto ferra duhet të eliminohen. Por tani është koha e demokracisë, ndaj populli duhet të vetëdijesohet. Është mirë të shohë se kush punon, përkatësisht kush vepron për çështjen kombëtare. Duhet të mendohet mirë se kush ka qenë dhe kush vazhdon të jetë meritor dhe jo ta japë votën për dy minuta, që pastaj 5 vjet ta kruajë kokën – sikundër thotë një fjalë e urtë popullore.
Të drejtën për vetëvendosje nuk e kanë shpikur shqiptarët. Unë në vitin 1997 i kam shkruar ministrit të jashtëm danez se, për të drejtën për vetëvendosje, shqiptarët janë të gatshëm të rrokin dhe armët. Dhe faktikisht nisi lufta. Me një fjalë, u bënë tri luftëra për të drejtën tonë historike për vetëvendosje. Fatkeqësisht, bashkësia ndërkombëtare na e mohon këtë të drejtë, duke nxjerrë lloj-lloj çështjesh dhe arsyetimesh. Më e keqja është tani se duke e krijuar këtë gjykatë speciale, edhe luftën duan të na e mohojnë.
Miqtë tanë ndërkombëtarë duhet ta dinë se problemi i shqiptarëve duhet të zgjidhet në bazë të parimit të vetëvendosjes. Ne nuk e kemi shpikur këtë të drejtë, ne nuk kërkojmë diçka tepër. Kur gratë në Portugali kërkuan referendum për të drejtën e abortit, u mbajt referendumi dhe u votua që ato të kenë të drejtën e dështimit. Atëherë pse shqiptarëve nuk u njihet e drejta për të vendosur për fatin e vet, duan apo nuk duan liri?! Kjo ka qenë ajo pikënisja ime, kur jam kyçur nëpër aktivitete dhe dorën në zemër, më kanë përkrahur shumë intelektualë, politikanë por edhe redaksitë e mediumeve daneze. Këtë çështje e kam shtruar, e kam shtjelluar dhe e kam elaboruar gjithmonë nëpër tryeza, nëpër debate, në polemika apo në artikujt që kam botuar gjithandej. Me fjalë të tjera, gjithmonë kam qenë i prirë nga e drejta për vetëvendosje. Pikërisht për këtë u bë dhe lufta. Dhe jo vetëm një luftë. U bë luftë edhe në Preshevë, Bujanovc dhe Medvegjë. Luftë u bë edhe në Iliridë. Nuk e di sa është i kënaqur miku im me përgjigjen?

D. R: Shpresoj të jetë i kënaqur me përgjigjen. Sidoqoftë, një përgjigje shumë e sinqertë dhe shumë e thuktë. Jeni shumë modest. Kjo ju bën njeri të madh dhe ju bën të t’ju çmojnë, natyrisht ata që ua dinë vlerat dhe virtytet njerëzore. Do të doja të merrja mendimin Tuaj rreth kërkesave për azil.

Xh. Zeqiri: Një gjë duhet ta kuptojmë: azil nuk japin. Perëndimi azil nuk jep sepse konsideron se problemi shqiptar në Ballkan është zgjidhur dhe sipas tyre, Kosova është demokratizuar. Për ta mjafton që procesi zgjedhor të realizohet sipas parimeve demokratike dhe kjo tregon se është zgjidhur gjithçka. Me fjalë të tjera, ata nuk japin më strehime. Në këtë periudhë krize të rëndë ekonomike që ekziston kudo dhe jo vetëm në Ballkan, njerëzit mundohen të gjenden disi. Mirëpo duhet të kuptohet se nuk do të jepen më strehime. Emigruesit vetëm do të maltretohen nëpër kampe të azileve.

Telefonuesi: Ç’ mendoni për gjakmarrjen?

Xh. Zeqiri: Gjakmarrja në pushtetin popullor apo në pushtetin socialist u ndërpre. Nëse ligjet bëhen më rigoroze, atëherë edhe dukuria e tmerrshme e gjakmarrjes do të reduktohet. Unë mendoj se ligjet në Shqipëri duhet të ashpërsohen ndaj kriminelëve, ndaj vrasësve që kryejnë krime, sepse vetëm pushteti mund ta ndalë gjakmarrjen. Siç thotë Demaçi, nëse pushteti ngre gishtin e krimit, atëherë gjakmarrja nuk ndalet. Kjo është një plagë shumë e rëndë e shoqërisë shqiptare, posaçërisht në periudhën e tranzicionit të madh në vitin 1991. Është një tragjedi vërtet e madhe që kërkon një zgjidhje të shpejtë. Zgjidhja mund të vijë vetëm nga pushteti dhe jo, siç tha telefonuesi – nga barinjtë. Ndryshe është kur një çështje e merr në dorë dhe i merr frenat në dorë pushteti. Përndryshe do të kemi anarki, siç e ndodh në Shqipëri gjatë tranzicionit. Kur një vrasje kryhet për lekë, atëherë korruptohem gjyqtarët. Sistemi i gjyqësisë është katastrofik dhe për këtë ka pasur edhe shkrime në shtypin danez. Organet e gjyqësisë nuk marrin masa të duhura dhe kjo është një tragjedi për shqiptarët. Por, mendoj se Partia Socialiste me aleatët do të marrin masa përkatëse për t’i dhënë fund kësaj dukurie makabre që ndodh në 25 vitet e fundit.

DR: Kemi një pyetje nga një dëgjues i cili na shkruan: Desha ta pyes veprimtarin e devotshëm se si e sheh zgjidhjen e çështjes shqiptare në Maqedoni, posaçërisht pas rastit të Kumanovës?

Xh. Zeqiri: Ajo që ndodhi në Kumanovë ishte një tragjedi e planifikuar. Çështjen e Kumanovës më së miri e ka shpjeguar Glauk Konjufca në Klan Kosova. Atje ndodhi një tragjedi e madhe. Me çdo kusht deshën që Kumanovën ta pastrojnë nga shqiptarët. Partitë politike shqiptare nuk janë duke e mbrojtur popullin tonë në Maqedoni. Ato punojnë vetëm për interesat e tyre ekonomikë dhe për interesat meskinë të klaneve të ndryshme partiake, ndaj mund të themi se gjendja e shqiptarëve në Maqedoni është më keqe se e shqiptarëve në Mal të Zi.
Nuk shoh ndonjë perspektivë në Maqedoni. Edhe pse shqiptarët e kanë Komunën e Tetovës në dorë si dhe shumë komuna të thera, shkollat, spitalet, çerdhet janë në gjendje katastrofike. Me një fjalë, situata është për t’u vajtuar. E vetmja gjë që kanë bërë partitë politike është se Bajramin e kanë bërë festë shtetërore. Është mjerim, është tragjedi dhe kjo situatë e paqëndrueshme kurdo duhet të zgjidhet.

D.R. Kemi dy pyetje nga dëgjuesit që na nxjerrin pak a shumë nga tema jonë, por unë do t’i lexoj e ju vendosni nëse dëshironi të përgjigjeni ose jo: Pyetja e parë është: Çka mendoni për udhëheqësin e Shqipërisë socialiste Enver Hoxhën; dhe pyetja e dytë është: Çka mendoni për të ashtuquajturin flamur të Kosovës apo më saktë – dhuratën e imponuar të Ahtisaarit?

Xh. Zeqiri: Te flamuri i Ahtisarit nuk shoh ndonjë vlerë kombëtare. Unë për vete e kam flamurin kombëtar të cilin do ta mbaj gjithmonë në zemër . Pra, flamuri i shqiptarëve është ai i Gjergj Kastriotit. Simbol tjetër shqiptarët nuk njohin. Nuk na kanë mposhtur as turqit, as sllavët, ndaj nuk do të mund ta bëjë këtë as Evropa – të na imponojë flamuj të ndryshëm me ngjyra sllave apo joshqiptare. Për mua vlen vetëm flamuri kombëtar. Për të është derdhur gjaku, me të janë betuar ushtarët e UÇK- së të cilët nuk kthehen më në jetë dhe ky do të jetë flamuri ynë, sot e mot.
Sa për Enver Hoxhën, do të doja që këtë çështje ta elaboroj në mënyrë pak më të gjerë. Prej viti 1992, qarqe të caktuara bëjnë çmos t’i bindin shqiptarët që “ta hanë sapunin për djathë”. Me shpifje të llojllojshme të sajuara nga intelektualë të ndryshëm, si në Shqipëri, ashtu edhe në Kosovë, mundohen ta lansojnë tezën se Enver Hoxha ka qenë njeriu më famëkeq i kombit shqiptar. Por unë nuk u kam besuar këtyre përrallave që na i thonin intelektualët dhe politikanët. Ta elaboroj çështjen në disa pika të shkurtra: Që nga viti 1945 kur mbaroi Lufta e Dytë Botërore e deri në vitin 1990, ka pasur tre milionë shqiptarë në ish-Jugosllavi dhe tre milionë shqiptarë në Shqipëri. Të bëjmë një krahasim të vogël: Sipas disa analizave të Komitetit të Helsinkit, me sa di unë dhe në mos gabohem, në Shqipëri për 50 vite janë dënuar me pushkatim 3.400 vetë, ndërsa 4.000 të tjerë janë dënuar me shumë vite burg. Pra, nëse e kam bërë mirë llogarinë matematikore, bëhet fjalë për gjithsej 7.400 vetë. Secili prej tyre ka pasur nga 5 ose 10 anëtarë të familjes. Ta marrim mesatarisht nga 10 anëtarë të familjes dhe këto bëjnë 74.000 vetë. Le të kenë qenë rreth 100.000 njerëz të cilët kanë qenë të internuar. Ky ka qenë sukses i “diktatorit” Enver Hoxha, siç e quajnë disa intelektualë dhe politikanë.
Tani të kalojmë te shqiptarët e ish-Jugosllavisë, te Titoja dhe e bëjmë krahasimin midis Titos dhe Enver Hoxhës. Prej vitit 1945 deri në vitin 1990, me sa kam lexuar unë, në Jugosllavinë e Titos janë ekzekutuar 79.000 shqiptarë, ndërsa 350.000 shqiptarë janë shpërngulur me dhunë për në Turqi. Dihet mirëfilli se 1.500.000 shqiptarë janë shpërngulur “përkohësisht” në Perëndim, nga ku shumica nuk u kthyen kurrë më në vatrat e stërgjyshërve. Duhet shtuar se prej vitit 1991 deri më sot, Shqipëri kemi 20-30 parti politike. Po aq parti politike kemi edhe në Kosovë, në Maqedoni, Mal të Zi… Pra, në trojet shqiptare në Ballkan kemi mbi 50 parti politike – të mëdha apo të vogla. Këto parti politikë i kanë degët dhe nëndegët e veta. Çdo degë apo kryesi partiake ka së paku nga 10 anëtarë. Shumica prej tyre kanë të kryer fakultet. Megjithëkëtë, asnjëri prej tyre nuk doli të thotë një fjalë të vetme për ta zbardhur të vërtetën e hidhur për atë që bëri Titoja! Bëri ndaj shqiptarëve një gjenocid të pashembullt në botë. Përkundrazi, të gjitha këto parti politike e akuzojnë Enver Hoxhën, birin më të shtrenjtë të kombit, se paskësh qenë diktator. E akuzojnë njeriun që e mbrojti kombin, që siguroi mirëqenie kombëtare, që e mbrojti popullin shqiptar nga shpërbërja. Rrjedhimisht, vetvetiu imponohet pyetja: ”Përse partitë politike shqiptare, intelektualët dhe politikanët heshtin para krimeve të Titos ndaj shqiptarëve, e në anën tjetër dalin me teza denigruese ndaj personalitetit të Enverit”?!
Unë i kuptoj miqtë tanë amerikan që e urrejnë Enver Hoxhën sepse kemi të bëjmë me dallime ideologjike, mirëpo udhëheqësit dhe politikanët shqiptarë duhet ta pranojnë se po të mos kishte qenë Enver Hoxha në Konferencën e Paqes në Paris në vitin 1946, interesat e Shqipërisë në Ballkan do të rrezikoheshin rëndë. Është i botuar fjalimi i Enver Hoxhës. Partitë politike apo liderët shqiptarë të sotëm, sot e kësaj dite, nuk kanë as 5 për qind kapacitet për ta thënë atë që e tha Enveri në konferencën e lartpërmendur. Pastaj duhet të theksohet lufta e Enverit për mbrojtjen e pavarësisë së Shqipërisë, ndarja nga bashkimi sovjetik, nga Kina, nga jugosllavët, vetëm e vetëm për ta mbrojtur vendin. Në Shqipëri janë bërë përparime të mëdha. Unë nuk mund ta kuptoj se si një intelektual, një profesor apo Sali Berisha merr guximin të flasë gjera të kota kundër Enver Hoxhës, kur ai vetë ka qenë në shërbim të sistemit dhe në shërbim të partisë.

D.R: Një nga librat që Ju keni botuar titullohet ‘Në mbrojtje diplomatike të çështjes shqiptare’. Ky titull pikërisht përputhet me temën të cilën po e trajtojmë sonte. Jam kureshtar të di, besoj edhe dëgjuesit dëshirojnë të dinë se çfarë keni shtjelluar në atë libër.

Xh. Zeqiri: Në atë libër kryesisht janë shtjelluar intervistat, debatet, letrat të cilat ia kam dërguar ministrit të jashtëm danez, kryeministrit danez, OKB-së, këshillit danez, Bashkësisë Evropiane… Ta marrim një shembull se si manipulojnë shqiptarët të cilët janë në shërbim të serbëve apo të maqedonasve nëpër ambasada. Në ambasadën maqedonase në Danimarkë gjithmonë na dërgojnë shqiptarë dhe masës i thonë se ky është shqiptar dhe duhet të përkrahet. Unë dal dhe them se Mr. Sami Ibrahimi ka qenë ambasador në Danimarkë. Gjatë luftës së 2001-shit në Maqedoni mbahej një samit i Bashkimit Evropian në Gëteborg. Samitin e udhëhiqte kryeministri i Suedisë Goran Person. Unë shkrova një letër dhe ia dërgova këtij. Në të flisja për situatën e shqiptarëve në Maqedoni si dhe për arsyet e shpërthimit të luftës atje. Atë letër ua dërgova edhe gazetave daneze që ta botojnë. Gazeta Politika çështjen shqiptare e kishte në fokus të interesimit të vet. Njëri prej drejtuesve të saj më tha se do ta botojnë letrën, por do të kishte qenë akoma më interesante sikur në gazetë të dilte edhe mendimi apo qëndrimi maqedonas. Më pyeti në kam mundësi ta gjej një maqedonas, i cili do të dilte me qëndrimet e veta. Unë u angazhova lidhur me këtë, por disa persona me të cilët njihesha më thanë: “Nuk mund të dalim publikisht, ngase do të biem në konfrontim me shtetin. Pastaj do të na ndjekin edhe neve, ashtu si të ndjekin ty”. Pra, nuk guxonin. I tregoj kryeredaktorit të gazetës se nuk mund të gjej një të tillë, duke i shtuar: “E keni të lehtë. Merreni ambasadën maqedonase dhe bisedoni!” Ia tregova dhe numrin. Gazetari e merr në lidhje Sami Ibrahimin, ndërsa ky i thotë që t’i dërgojnë ftesë, e pastaj do t’u përgjigjet pyetjeve si përfaqësues i Maqedonisë. Gazetari nuk i tregon se letrën e kam shkruar unë, por i thotë se na ka ardhur një letër në redaksi. Do të ishte mirë që edhe ju të dilni dhe të mbroni tezën tuaj se përse luftohet në Maqedoni. Por ambasadori nuk guxon të dalë. Ai e kërkon letrën, në mënyrë që t’i përgjigjet asaj, por personalisht nuk guxon të dalë dhe të tregojë se përse bëhet lufta.
Unë kurrë nuk e kam ndarë Maqedoninë, Kosovën, Shqipërinë. Për mua gjithmonë kanë qenë një, të bashkuar. Kufijtë na i kanë imponuar të tjerët. Më 1991, partitë politike shqiptare, në vend që të imponohen me platformat kombëtare për ripërkufizimin e kufijve në gadishull, ato lejuan që të krijohen kufij të ri. Lëre se krijuan kufij të ri, por tani me këtë demarkacionin, duke u falur troje shqiptare pak Maqedonisë, pak Malit të Zi dhe pak Serbisë, janë duke rrudhur territorin e Kosovës. Edhe kjo që ka mbetur, duan akoma më shumë ta ngushtojnë.
Unë me të vërtetë nuk e kam të qartë se për çka flasin në emër të popullit këta. Lexoj disa artikuj ku thuhet se pozita dhe opozita nuk po pajtohen për kufijtë me Malin e Zi. Përveç kësaj, duhet theksuar se një pjesë e madhe e shqiptarëve atje janë duke u asimiluar. Mali i Zi nuk u pavarësua pa votën e shqiptarëve, megjithëkëtë qeveria malazeze i përdor ata si mish për top, ndërkohë që qeveria e Shqipërisë dhe ajo e Kosovës nuk bëjnë asgjë për përmirësimin e pozitës së shqiptarëve në Mal të Zi. Këto gjera i kam diskutuar nëpër mediumet daneze dhe mund të them se nuk ka asnjë medium, gazetë, radio ose televizion që nuk ka bërë intervistë. Lidhur me problemin në fjalë, mediumet daneze i kanë botuar shkrimet e mia. Shesh ka ndodhur edhe të më kenë cituar.
Gjatë luftës në Kosovë kur doli UÇK-ja, filloi një fushatë e madhe kundër tyre. I quanin kriminelë dhe narkomanë, njerëz që merren me prostitucion, etj. Unë dola hapur, reagova ndaj një gazete të djathtë daneze dhe u them se unë me gruan time japim çdo muaj nga 2.000 euro. Ka pasur një debat të madh edhe ndër shqiptarë. Fondi Vendlindja Thërret brenda dy orëve ia doli të tubojë rreth 1.000 shqiptarë, me ç‘rast u mblodhën rreth 1.000.000 krona. Por për fat të keq, udhëheqësit e fondit Vendlindja Thërret i morën ato lekë dhe ia dërguan Qeverisë së Bukoshit. Shiko çfarë demagogjie! I lexojnë deklaratat e UÇK-së dhe aty për aty lind një fraksion tjetër. Nehat Zymberi dhe Muamer Seferi i Strugës, i marrin dokumentet dhe paratë nga Ibrahim Xhemajli dhe ia çojnë Qeverisë së Bukoshit. Sot e kësaj dite nuk kanë dhënë përgjegjësi se ku janë ato lekë, pse shkuan atje.
Në një mbledhje tjetër, gruaja ime i nxjerr dukatet që kishte në duar, në veshë, paratë e fundit që kishte në çantë, e merr mikrofonin dhe u thotë se a nuk është turp që njerëzit të cilët bredhin rrugëve me qibrita dhe sillen si mic-sokola, të thonë: “Ç’janë këto veprime?! Ne kemi qeveri, kemi president. Kush janë këta që duan të bëjnë luftë, që duan të na e prishin harmoninë…?!”
Gruaja u thotë: “Si nuk u vjen turp?! Atje bëhet luftë e ju paratë i çoni në Gjermani”. Pas dy apo tri ore vjen Ibrahim Xhemajli dhe na e kthen dukatin prapë. Ibrahim – i thash – ne nuk luajmë dot, gruaja i dha këto përfundimisht. Po ç’bëmë ne! Të nesërmen, sapo u çel tregtiza e arit, vajtëm aty dhe e pyetëm se sa kushtojnë këto dukate. E dhamë arin, i morëm lekët dhe i dërguam atje.
Në Kosovë, por edhe këtu në diasporë, disa persona të UÇK-së kishin menduar se do krisnin ca armë, e pastaj do të vijë NATO-ja dhe do t’i zgjidhë problemet. Problemet nuk zgjidhen kështu. Problemet tona në të gjitha sferat e jetës, duhet t’i zgjidhim vetë, e jo t’i presim të tjerët.

D. R: Kemi një përshëndetje dhe një pyetje nga një dëgjues i cili pyet: Në cilin shtet në diasporë bashkatdhetarët kanë bërë më së shumti për çështjen e Kosovës?

Xh. Zeqiri: Nëse merret në aspektin diplomatik, në Danimarkë është bërë më së tepërmi. Në Zvicër kanë qenë më të organizuar, kanë pasur më shumë intelektualë. Në Gjermani gjithashtu. Por herë-herë, disa prej shokëve të Lëvizjes, shumë shpejt dështuan. Nuk e di pse ndodhi kjo.
Unë dëshiroj ta përshëndes Prof. Dr. Muhamet Kelmendin i cili qëndroi besnik, nuk u thye, nuk u përkul para stuhive dhe furtunave. Është i vetmi njeri që më ka dhënë përkrahje. Ka qenë disa herë nëpër debate publike. Ka qenë në Këshillin për Politikë të Jashtme të Parlamentit danez, ka mbajtur ligjërata, ka qenë nëpër intervista në studio televizive dhe në radio dhe kauzën tonë kombëtare e ka shpjeguar shumë mirë. Nuk di gjithaq se si janë zhvilluar proceset dhe veprimtaritë nëpër vendet e tjera, por në Danimarkë kësisoj janë zhvilluar. Ta përmendi një rast kur kam qenë bashkë me danezët, në kohën kur administrator i parë i Kosovës ishte francezi Benard Kuzhner, i cili pastaj dha dorëheqje. Ndërkohë nuk kishim administrator. Duke pirë kafe me sekretarin e Partisë Socialdemokrate e cila ishte në pushtet, e pyes se ç‘do të bëhet me këtë? Ai qeshet dhe ma kthen: “A e di se kush do të jetë administrator i ardhshëm”? Jo – i them. Ai më thotë: “Do të të tregoj në besë, por mos e përhap. Do të jetë Hakerup”. Ai ishte ministër danez i Mbrojtjes. Me të kam pasur një polemikë të ashpër, me ç‘rast Hakerupi më quajti serb, duke shtuar se nuk qenkam shqiptar. Unë iu ktheva atij dhe i thash: “Më fal, por nuk jam serb, jam shqiptar, por nuk kam asgjë kundër serbëve. Jam kundër politikës serbe ndaj shqiptarëve, sepse ata në fakt janë duke bërë një gjenocid ndaj shqiptarëve.
Ishte fjala te intervenimi i NATO-s. Unë kërkova nga ministri danez i Mbrojtjes të na sqarojë se sa do të zgjatë ndërhyrja e NATO-s dhe si do të zhvillohen ngjarjet pas ndërhyrjes?! A do të na njihet e drejta të vendosim për fatin tonë, apo pas luftës do të na thoni që të ulemi dhe të bisedojmë me serbët se sa të drejta do të na japin ata?!
Unë në asnjë mënyrë nuk isha kundër. Edhe unë e kërkoja ndihmën e tyre, por jo të shtohet tragjedia mbi shqiptarët, sepse me planin që kishte përgatitur NATO-ja, mund të ndodhte t’u shtoheshin problemet shqiptarëve dhe zgjidhje nuk do të kishte. Hakerupi nuk e priste këtë nga unë, sikur u nxi në fytyrë. Unë i thash se fëmijët e mi e kishin bukën në mbrëmje, por 300.000 shqiptarë do të prisnin ndihmë nga NATO-ja dhe po qe se ndodh që tragjedia të thellohet, unë nuk do të mund të pajtohesha me këtë. Qëllimi im ishte që kauza shqiptare të zgjidhej njëherë e përgjithmonë, qoftë edhe në luftën çlirimtare të isha vrarë dhe unë.
Dhe tani shihet se unë kam pasur të drejtë. Tani këta të NATO-s mundohen ta shtyjnë Parlamentin e Kosovës që ta votojë gjykatën speciale. Kjo gjykatë, jam miliona për qind i sigurt, është një vetëvrasje për shqiptarët dhe nuk duhet assesi të pranohet. Miqve tanë amerikanë duhet t’u shpjegohet se ne i kemi miq, por miratimi i gjykatës speciale është katastrofike për ne, ndaj nuk mund të aprovohet një gjë e tillë. Nuk mund t’i themi çdo miku: po, po, po. Duhet të kemi një qëndrim. Pa qëndrim nuk shkohet përpara. E këta që udhëheqin sot, nuk kanë qëndrim. Këta dinë vetëm për po dhe amin, e kjo nuk është në rregull.

DR: Interesante kjo puna me Hakerupin sepse ishte njëri nga administratorët e dështuar!

Xh. Zeqiri: Kur më tha për Hakerupin unë i kërkova ta bëj një komunikatë për media. Ai nuk u pajtua, duke shtuar se Kofi Anani kishte vendosur qysh para dy muajve për Hakerupin, por Serbia nuk po e pranonte ngase kërkonte të arrihej një marrëveshje Hakerup-Çoviq, nëse ju kujtohet. Rrjedhimisht, u arrit një marrëveshje pas së cilës u hoqën nga lista e deputetëve Rexhep Qosja, Ibrahim Kelmendi, Emrush Xhemajli si dhe e disa figura të tjerë, të cilët ishin këmbëngulës që të ec përpara Kosova. Unë e theva besën me danezin dhe i bëra një telefonatë Nuri Bexhetit, i cili ishte këshilltar i Thaçit. I them: “Mos e përhapni, por Kofi Anani ka vendosur për Hakerupin si administrator të ardhshëm të Kosovës, të keni kujdes”. Por Nuriu menjëherë më thotë se mirë është, se ai ka qenë për intervenimin e NATO-s etj. Ai gruan e kishte ruse, ndaj nuk mund të jetë i mirë për shqiptarët.
Kur erdhi në Danimarkë, e botoi një libër dhe në promovimin ku ishin të pranishëm 300 vetë, gazetarë dhe intelektualë, thotë: ”Shqiptarët në Kosovë nuk dinë se ç’është demokracia”! U çova unë dhe i thash: “Ne nuk luftuam për demokraci, ne luftuam për çlirim kombëtar. Pa u çliruar nuk mund të demokratizohemi, nën okupim s’ka demokraci. Ne nuk jemi kundër Perëndimit, kërkojmë të na ndihmoni dhe të na udhëzoni se si të ecim barabar me ju, por jo të na pengoni”.
Në NATO janë shumë shtete dhe nëse e bëjmë një analizë, NATO-ja më shumë ka vrarë shqiptarë sesa ushtarë serbë. Unë nuk jam ekspert i luftës, por mund të them se intervenimi ushtarak i NATO-s më shumë i ka konvenuar Serbisë se Kosovës. Para bombardimeve të para, rusët dhe serbët nuk i kishin punët mirë. Rusët nuk e donin Milosheviqin, por kur ra bomba e parë e NATO-s, rusët u bashkuan. Në këtë moment dua të theksoj se televizioni danez tha se veprimtari Xhemil Zeqiri është kundër intervenimit ushtarak të NATO-s dhe kur erdhi puna që bombardimet të ndalen, erdhën e më thanë se tani bombardimet duhet të ndalen. Unë thash jo, bombardimet duhet të vazhdojnë derisa Serbia ta ngrejë flamurin e bardhë, sepse problemi mbetet as mish as peshk. Më thanë – ti ishe kundër, tani je për?! Unë thash se kam qenë për, por jo si intervenim humanitar, sepse jo vetëm Milosheviqi, por politika serbe në 100 vitet e fundit i ka shkelur të gjitha të drejtat e shqiptarëve dhe kjo duhet të ndërpritet.
Nëpërmjet Komitetit të Kosovës unë këmbëngula që të bëhet një libër i bardhë me dokumentet e Kosovës dhe t’u shpërndahet të gjithë diplomatëve, ambasadave dhe deputeteve të ndryshëm dhe këto i kam financuar të gjitha vetë. Pastaj u bë një libër tjetër “Kosova, një konflikt i vjetër” , pra, jo konflikt nga viti 1989 kur u bë autonomia. Kosova ka qenë konflikt i vjetër, që nga viti 1913.
Në Konferencën e Londrës, delegacioni serb del në mënyrë demonstrative nga konferenca ngase nuk arriti ta marrë tërë Shqipërinë. Nëpërmjet shkrimeve dhe librave, unë jam i kënaqur se intelektualët danezë më respektojnë. Ka pasur shkrime për mua rreth problemeve sociale. Në një artikull theksohet se nuk jam vetëm një shofer, por jam një njëri tjetër me vlera dhe virtyte, i cili ka kontribuar jo vetëm për demokratizimin e shoqërisë shqiptare, por edhe të mbarë Ballkanit.
Kam organizuar disa debate publike dhe dy konferenca ballkanike me danezët. Dhe kur UÇK-në e quajtën terroriste, e kështu me radhë, unë me disa organizata joqeveritare jam angazhuar dhe kam organizuar që në kuvendin danez të thirret Nasim Haradinaj si përfaqësues i UÇK-së. Në emër të Unionit të Studentëve erdhi Driton Lajçi. Dritoni mbajti fjalim dhe e përkrahu UÇK-në, ndërsa Nasimi nuk arriti të vinte në atë debat.
Sot e kësaj dite përmendet se si për herë të parë në kuvendin danez është mbrojtur guerilja për të cilën ende nuk është dhënë dritë e gjelbër si organizatë. Unë arrita që në kuvendin danez të debatohet dhe të legjitimohet UÇK-ja.
Kur filloi lufta vinin shumë danez që të rekrutohen. Unë e zgjodha njërin ishte (magister i dretsisë) Juristi Nis Herik Hogo (Vullnetar iUCK-së) . Ishte një magjistër. Mua më interesonte dimensioni politik i problemit. Më interesonte që një danez të kishte informata të sakta dhe të drejta për ne, në mënyrë që problemin tonë ta shpjegonte mirë në Perëndim. Atë e dërgova nëpër intervista. Televizioni danez bëri një dokumentar për shkuarjen e tij në luftë në Kosovë, e kështu me radhë. Ndërsa sot dalin do individë dhe rrahin gjoks, duke thënë se si anëtarë të LPK-së kanë bërë këtë apo atë. Unë kam qenë anëtar i LPK-së dhe deri në vitin 1991, kur jam kyçur në Këshillin për liritë dhe të drejtat e njeriut, gjithmonë kam punuar në emër të Lëvizjes dhe jo timin.