_____
Shenim: Mozaiku që përshkruan një sy të rrethuar nga kafshë dhe objekte të ndryshme është një vepër autentike e periudhës romake. Ky mozaik është zbuluar në Turqinë e sotme dhe ruhet në Muzeun Arkeologjik të Hatay.Figura është marrë nga interneti nuk mund t’a lidh me autorin ( per efekt info) por është vërtetuar se është autentike e Muzeut Arkeologjik të Turqisë…!
_____
Hyrje: Mozaikët antikë janë më shumë se arte vizuale – ata janë dokumente historike që ruajnë gjurmë të civilizimeve të harruara.
Një mozaik i veçantë me mbishkrimin “KAICY” (ΚΑΙCΥ), i cili paraqet një sy të rrethuar nga kafshë dhe figura simbolike, ka ngjallur vëmendjen e studiuesve për kuptimin e tij gjuhësor dhe kulturor. Kjo ese synon të analizojë këtë mozaik në kontekstin e përdorimit të shkrimit nga ilirët dhe pellazgët, duke u mbështetur në dëshmi gjuhësore, epigrafike dhe burime antike të autorëve si Diodori i Sicilisë, Tit Livi, Plini i Vjetri dhe të tjerë.
1. Analiza e mbishkrimit: “KAICY” në kontekstin fonetik dhe grafemik
Mbishkrimi i mozaikut është shkruar me germa të përziera që i përkasin alfabetit të quajtur “grek” të lashtë, por që, siç do të shpjegojmë më poshtë, ka prejardhje pellazge:
– Κ = K
– Α = A
– Ι = I
– C = S (sigma e hershme arkadike/dorike)
– Υ = Y (ypsilon)
Në transkriptim lexohet KAISY, që në një shqiptim dialektor të shqipes del si: “Ka i sy” ose “Ka një sy”.Ky simbol ka kuptimin e syut të keq dhe akoma përdoret sot ne shqip si bestytni..Sy;Ra më sy;merr më sy; ka studiues qe edhe emrin Ramses mbret i në Egjipt e shpjegoje si “Ra më Sy” i dukshem i dallueshem në fakt Ramsesi II ose i njohur si Ramsesi i Madh kishte bërë vepra të medha…Por në rastin e mozaikut të “Ka i Sy’ apo “Ka një sy” është i dallueshem si shprehje shqipe…dhe s’ka të bëjë me asnjë gjuhë tjeter.
*****
Ky kuptim është plotësisht i padukshëm në greqishten apo latinishten e lashtë, por merr kuptim të drejtpërdrejtë në shqipen moderne – një argument i fortë për vazhdimësinë e gjuhës shqipe nga substrati ilir/pellazg dhe për faktin që shkrimi është përdorur për një gjuhë paragreke.
*****
2. A kishin ilirët dhe pellazgët sistem shkrimi?
Shpesh pretendohet se ilirët nuk kishin shkrim dhe e morën atë nga grekët apo latinët. Por autorët antikë japin një pasqyrë ndryshe:
*****
2.1. Diodori i Sicilisë (Libri V, 74): “Pellazgët janë të parët që shpikën përdorimin e shkronjave dhe ua mësuan ato grekëve.”
*****
2.2. Tit Livi (Ab urbe condita, Libri I): “Evandri, një burrë i urtë që vinte nga Arkadia (pellazge), solli në Latium shkronjat, gjuhën dhe zakonet e qytetërimit të tij.”
*****
2.3. Plini i Vjetri (Historia Natyrale, Libri VII, 56): “Shkronjat i sollën në Itali njerëzit e Arkadisë që ishin vendosur në Pallantium përpara themelimit të Romës.”
Të gjithë këta autorë japin dëshmi të drejtpërdrejta që shkronjat që më vonë quhen “greke” apo “latine” janë marrë nga një burim më i vjetër pellazg – pra nga e njëjta bazë kulturore që përfshinte edhe ilirët.
3. Përdorimi i germave pellazge nga ilirët.
3.1. Në jug të Ballkanit:
Ilirët e jugut, sidomos në zonat ku më vonë u shtrinë kolonitë helene, përdorën germat pellazge që më vonë u sistemuan në alfabetin helen. Alfabetet dorike, arkadike dhe korinthase ruajnë forma arkaike të shkronjave që përputhen me gërmat në mozaikun e “KAICY”.
3.2. Në veri të Ballkanit:
Ilirët e veriut dhe të Italisë (mesapët, daunët, japigët) përdorën forma të shkrimit të përbashkëta me etruskët, të cilët ishin gjithashtu pasardhës të kulturës pellazge.
4. Mozaiku si dëshmi e përbashkësisë gjuhësore dhe grafike
Mozaiku përmban një përzierje të germave që dëshmon:
– Një gjuhë e lashtë shqipfolëse (meqë fjala “KAICY” ka kuptim vetëm në shqip).
– Një alfabet që është i përbashkët për të dy qytetërimet (helen dhe latine), por që buron nga një substrat më i vjetër pellazg/ilir.
Kjo përzierje nuk është një rastësi, por një dëshmi epigrafike e përkatësisë së kësaj kulture shkrimi tek ilirët, jo si përdorues pasivë, por si bartës të një tradite shkrimore autoktone.
*****
Përfundim:Mbishkrimi “KAICY” nuk është thjesht një mozaik dekorativ – ai është dëshmi e heshtur e një të vërtete historike që është mohuar për shekuj: ilirët dhe pellazgët përdorën një sistem shkrimi të tyren, që më pas u përvetësua nga helenët dhe latinët dhe u quajt “grek” apo “latin”. Fakti që vetëm gjuha shqipe e sotme e jep kuptimin e saktë të këtij mbishkrimi tregon për vazhdimësinë gjuhësore dhe kulturore të shqipes nga ilirishtja dhe për një trashëgimi të përbashkët me shkrimin pellazg.
_________
Referenca!
1. Diodorus Siculus, Bibliotheca Historica, Libri V.
2. Titus Livius (Tit Livi), Ab Urbe Condita, Libri I.
3. Pliny the Elder, Naturalis Historia, Libri VII.
4. Herodoti, Historia, Libri II.
5. Giuseppe Sergi, The Mediterranean Race, 1901.
6. Nermin Vlora Falaschi, Albanët dhe pellazgët.
7. Kol Marku, Studime historike mbi origjinën pellazge të shqiptarëve.
_______
Shenim ! Të nderuar lexues perfundimet nxirreni vete gjatë leximit dhe regjimit…Mund t’a komentoni dhe dhe perhapeni pa problem por natyrisht duke ruajtur etiken dhe të drejtën e autorit…Gjithashtu mos harroni të bëni pelqimin se kështu krijohet mundësia e perhapjes më të madhe…Respekte per ju dhe mirupafshim në vazhdim…Ju falenderoj per interesin,mirëkuptimin dhe kohen e dedikuar…!
________

22.03.2025