GJURMË ARBËRIE

(Kushtuar Dobroshtit)

Kalamendesh me fresk të Sharrit,

Karshillëk po i bën Vardarit.

Nga dritëhijet e lashtësisë,

Ruan gjurmët e Arbërisë.

Që prej shekujsh frymon n’k’to vise,

Je krenare me t’bëmat fise:

Trekalaçë e Lumjanë

Shaljanë, Përvizë e Dibranë …

Ke bërë namë (për çdo respekt!)

Kala shekujsh me identitet.

Syrja Etemi
Syrja Etemi
Ja, ky është Dobroshti. Kështu e përceptoj unë nga syri përbirues, herë të beftë e, herë-herë penetrues e piketues. Ka kohë që më “provokon” kureshtja xigluese për t’iu qasur përbrenda këtij vendbanimi rural. Prandaj, nuk u vonova e, bëra nijet dhe shkova me intencën që, miqësisht të pimë kafe në mes të fshatit me protagonistë rezidentë. Me gllënkat e kafesë që i hiqnim njërën pas tjetrës, shtrimë muhabetin duke u penetruar në lashtësinë e amallgamuar me legjenda e histori, e cila shpesh po na del, jo mësuese, por mjerkë e jetës. Me këtë rast nuk do të ngatërrohem me numra e statistika, por do të fokusohem në parametra që mendoj se nuk janë rrahur aq sa e si duhet.

Etimologjia e emërtimit: Dobrosht
Që në fillim të këtij shkrimi për vendbanimin në fjalë, dosido duhet deshifruar prejardhja e vendemërtimit D o b r o s h t, që, semantikisht haset si Do(ë)bro(e)goshte, madje edhe Debrishte, të cilin e pikasim që nga mesjeta e vonshme. Me prefiksin: D e b apo Dib, hasen shumë vendbanime tjera këtu në Maqedoni, por edhe në Shqipëri, si Debarc/ë,a, madje, Dib(ë)r/a (e Madhe), Dib(ë)r/a e Vogël, Debresh, por, edhe: Debreshte. Kur jemi te ruronimi, Dobrosht, patjetër t’i referohemi një burimi mjaft indikativ nga:“Shkrimet e vjetra bizantine”, që, përveç tjerash, nxjerrin në dritë edhe një letër të shkruar nga eremonahu Mihali nga Manastiri i Leshkës në Pollog (me shërbyes fetar edhe nga “arbanasët e krishterë”). Këtu, përveç tjerash thuhet: “Dokument shumë i vlefshëm që e përmend Vjosavën si e bija e mbretit të Pollogut, me emrin Gërguri, është edhe një letër e shkruar nga eremonahu Mihali nga Manastiri: Leshka, në Pollog, – në shkrimin e vjetër bizantin të vitit 1366, në të cilin shtohet edhe kjo: ,,Prifti Mihon i fshatit

Debrishte të Pollogut na ka lënë një shënim për Vjosavën, të bijën e mbretit të Pollogut, me emrin Gërguri, se ajo i ka dhuruar Manastirit ,,Leshka,, një mal të madh me shumë lisa,, . Pra, ky prifti i cekur, Mihoni, është nga Debrishta, që nënkupton nga Dobroshti i sotëm.

Këtu nuk pretendoj të sqaroj domethënien dhe përmbajtjen e emërtimit apo ruronimit Debrishte (dikur) apo Dobrosht që quhet sot, sepse do të përfundoja në ndonjë “hon” prej ku, zor se do të dilja pa u gërvishtur. Unë këtu, vetëm po qëmtoj dhe shtroj dokumentacione, të dhëna, anketa e burime ekzistuese që më ndihmojnë në pretendimet e mia për prezentimin sa më efiçent e gjithëpërfshirës të fshatit të cituar, por edhe të shumë fshatrave tjerë të Pollogut në përgjithësi.

Popullata autoktone dhe fiset
S’do mend se e gjithë zona e Anasharrit, duke mos bërë përjashtim këtu edhe Dobroshti, gjithnjë ka qenë e gëluar me popullatë. Këtë e dëshmojnë mbetjet e shumta në tokën-nënë. Ajo ka poseduar hyjnitë, religjionet, madje tempujt e faltoret e panumërta – për të kryer ritet dhe ceremonitë fetare e tradicionale. Kanë patur kontakte e marrëdhënie të vazhdueshme edhe me fqinj bashkë me traditat dhe religjionet e tyre: paganizmin, krishterimin (riti lindor apo perëndimor), me islamin e k.m.r . Për praninë më të hershme të popullatës myslimane në këtë vendbanim, pra në Dobrosht, ekziston një shënim ku thuhet: “Ardhacakët e parë myslimanë rrjedhin nga i pari i fisit të Ismail bin Ibrahimit. Ai ka qenë sheh me prejardhje nga Azia e Vogël. Ismaili ka vdekur më 1195 (pas Hixhrit), përkatësisht rreth vitit 1795. Varri i tij me shënimin për vitin e vdekjes gjendet i ngritur karshi xhamisë së fshatit”. Ka të ngjarë që, fisi Çitakë të ketë rrjedhur nga ky kryefamiljar dhe prijës fetar.

Intuita ma thotë që, ardhacakët me përkatësi myslimane në këtë vendbanim, si në të gjitha zonat tjera, kanë gjetur këtu Arbërorët – banorë autoktonë, që i kanë pranuar të ardhurit nga vise të ndryshme të Perandorisë. Prandaj, nuk thuhet kot se, të parët tanë në Sharr dhe Pollog janë ngulitur përpara qindra e qindra shekuj kur Gadishulli Ilirik banohej vetëm prej egërsirave. Këto vise, vetëm Ne i kemi shndërruar në vendbanime e tokë pjellore. Për këtë edhe na atakuan latinë e romakë, barbarë e avarë, sllavë e osmanë. Por, Ne mbetëm këta që jemi, sepse ndryshe do të zhbëheshim.

T’i kthehemi çështjes së organizimit të jetës sipas bashkësive fisnore në Dobrosht. Duke u bazuar në shënime të shkruara (aq sa janë), madje edhe anketimet dhe bashkëbisedimet me protagonistë autoktonë e, duke i përpunuar përmes metodës së stërmundimshme empirike-komparative, dalin këto parametra indikativë:

Fiset që përbëjnë këtë fshat janë: Lumjanë, Trakalaçë, Haxhiallarë, Perviste, Restemallarë, Çitakë, Fide (Esat – Alit – Emin – Zenel), Lumjanë, Dibranë (Jonuz – Shaban – Avdi – Alil), Përcali (nga i pari, Maksuti: Selim – Isen – Nesim – Isen – Maksut), Parlla(k)pan (Idriz – Rufat – Sait – Feta – Abdulla) etj. si: Lure, Bulica, Çollake, Mulake, Doçe, Dinollarë, Bojdane (ndoshta Bogdane, që nga koha e parakonvertimit të shqiptarëve të krishterë, S.E.).

Kështu, kjo popullatë, pothuajse ende me përkushtim ruan me xhelozi vijën patrolineare të përkatësisë së familjeve të tyre. Ka raste që, nga ndonjë prej këtyre fiseve më të mëdha, të dalin vëllazëri të tjera, por që ruajnë koherencën ndërfisnore, që nga i pari i fisit, si që është rasti me fisin Luma që ndahen në Bicaj dhe Shaljanë, me ç’rast themelues i fisit të shaljanëve llogaritet Azizi, paraardhës nga i treti brez (nga viti 1947 kur është bërë anketa hulumtuese nga antropogjeografi, Jovan Trifunoviq me ekspeditë në terren ), kështu, linja patrolineare përcillet me këtë renditje: Qazim —-Isen —– Baki — Aziz, dhe, që, prejardhjen shumë më të hershme e kanë në Bicaj – Lumë. Kështu, ma merr mendja që patronimi Lumjanë – si përcaktim fisi (kjo nënkupton se edhe fisi i madh Shala i koncentruar në Bicaj-Lumë) e ka marrë emrin sipas vendbanimit. Prandaj, emërtimi “Lumjan” këtu ka kuptimin si ofiq apo llagap me kuptim gjeografik e, jo fisnor. (Këtu na del edhe një intrigë tjetër kur kemi të bëjmë me emërtimin e fiseve, sepse nuk mund të nxirret një përfundim i qartë se a thua fisi e merr emërtimin nga territori gjeografik apo vet territori apo vendbanimi e merr emrin nga koncentrimi i pjesëtarëve të fisit të caktuar. Kështu, kur na del fisi me emrin Shalë, kemi parasysh se ekziston edhe krahinë (territor) si Shalë, p.sh. Shala e Bajgorës etj., madje, fisi Berishë, me ç’rast kemi edhe Zonë e vendbanim me emrin Berishë. Por, sido që të jetë, këtë ngatërresë shumë mirë e zgjidh etnologija angleze, z. Edit Durham që para njëqind viteve…)

Kur jemi te fiset e këtij vendbanimi në fjalë, do të ndalemi pak te fisi Trakalaç, i cili haset edhe në shumë vendbanime shqiptare këtu në Pollog, si: në Sllatinë, Radushë, Shemshovë, madje, jo vetëm këtu, por edhe në Kosovë, përkatësisht në Kabash të Vitisë – mbi 85 familje, madje në Brezë të Karadakut e, prej këtu – familje nga ky fis ka të shpërngulur edhe në Araqinë (si p.sh. Komandant “Çakalla”). Është për t’u theksuar se emërtimi i fisit në konsideratë, paraqitet herë si Trakalaçë, e herë si Trekalaç, e herë si Tërkalaç apo Trëkalaç. Prandaj, për krejt këto hamendje e shtjella të “liferuara”, ka shumë punë për etnografët që s’i kemi.

Një fis mjaft i madh në Dobrosht llogaritet fisi: Pervize që, në burime të shkruara nga antropogjeografë që përmendëm, na paraqitet mjaft interesantë, ku, përveç tjerash gjejmë edhe këto të dhëna:

Pervizet janë banorë mjaft të lashtë të shqiptarëve të këtij vendbanimi. Rrjedhin nga Mati (Shqipëri e Veriut). Në Dobrosht jetojnë që para 200 viteve. (Këtu duhet llogaritur nga viti 1947 kur është bërë hulumtimi). Për shembull: Dauti, që është gjall, 75 vjeçar – Emini – Fetishi – Jashari – Isa – Jashari, një nga themeluesit e fisit. Jashari ka qenë vëlla me Azizin. Nga Pervizet, dy familje shpërngulen në Tetovë).

Fshati Dobrosht në histograsfinë turko-osmane të shekulliut XV, daton prej 1453, dhe ka pasur 48 familje, ndërsa më 1468 – 90 familje. Por, kjo nuk do të thotë se ky fshat nuk ka ekzistuar që më herët. Sipas shumë të dhënave historike, në këtë vendbanim ka pasur 4 kisha dhe manastire, të cilat kanë qenë në shërbim të popullatës së krishterë të asaj kohe, madje varrezat e shumta që paraqesin fakte evidente, të cilat dëshmojnë edhe për lashtësinë dhe autoktoninë e fshatit.
Hapësira tokësore apo gjeografike e këtij vendbanimi është mjaft e pasur më vendemërtime, siç janë: Te Gjuri Madh, Te Mullejt (prej të cilëve nga 5 mullinjë që ka patur dikur, sot (viti 2005) punon vetëm njëri), Te Lëmët, Te Lugjat, Te Rojna, Te Xholet, Ponajka, Kraishtet, Silistrajcat, Te Shelnet, Livadhet e Popit, Pefçinat, Druni i Madh e shumë mikrotoponime tjera që janë në interes të shënohen nga se ende mund të gjenden në gojëdhënat e banorëve të Dobroshtit.

Mikrotoponimia e katundit

Në vazhdim do t’i paraqes disa vendemërtime të cilat në disa raste (pa shkas) m’i kanë rrëfyer disa banorë të këtij vendbanimi z. Milaim Ziberi nga Dobroshti tetor, 2009), z. Mesut Vejseli (shtator, v. 2018):

CEREÇIEVA-Vend me ara në Pollog

ÇAUKA-Vend me dushk në Sharr

ÇESHM’e RIKIT – Çeshme shumë e vjetër (brazë) në atarin e Dobroshtit

DRUN’I MADH-Vend me ara pjellore në fushë (kufizohet me Gllogjën)

DIBLIKA-Vend nën arat e Dobroshtit – në Pollog

GABROVNEJCA-Lum që buron në Sharr-degë e Vardarit

HURDHËT E DHIELPNËS-Vend në Sharr me hendeqe të thella dhe dushkaja

JEGUNOVC-Vend nën Livadhet-në Pollog

KA (TE) ROJNA-Kodrinë në Sharr

KOSTRESHI-Vend me rrypira në Sharr

KRAISHTET-Vend me ara në Pollog

LIPA-Vend me ara pjellore në Rrafshin e Pollogut

LIVADHET E POPIT – Livadhe që gjenden në pjesën kodrinore të Sharrit

LIVADHET E VAKAUFIT-Vend me livadhe në Pollog

PEVÇINËT-Ara pjellore në fushën e Pollogut

PËRTI UDH-Vend me ara në Rrafshin e Pollogut që është matanë rrugës kryesore të fshatit

PONDILÇE-Vend me ara në Pollog

PONAJKA-Përrockë e vogël në të djathtë të lumit të Dobroshtit në anën e Jelloshnikut

PONAJKA- Vend me pyje dushku në Sharr

PREKAÇE-Vend me ara në Pollog

RUPA-Vend me ara e livadhe në Pollog

STËNI XHEMËS-Stan në Sharr ku dikur i ka ruajtur dhentë Xhemaliu (banor i këtij fshati)

SILISTRAJCËT- Vend me ara në Pollog

SKAÇAVIEC-Vend me vëneshta

TAUM’E RAJKËS-Vend me pyje dushku në Sharr

TE ÇESHM’ E METËS- BURIM NË MALET E Sharrit (Dikur ky burim ka pasur më shumë ujë)

TE ÇESHM’E FTOFËT – Vend në thellësi të sharrit ku buron një ujë shumë i ftohtë

TE SHPELLA –Vend në lumin Gabërnica mbi fshatit (Këtu ka një shpellë,ku thuhet se rri arusha gjatë dimrit)

TE GJURI RUKLLEJM-Vend në bjeshkët e Sharrit ,kryesisht –i rrëpinjtë

TE GJUR’ I MADH- Vend brenda në fshat ku ka patur një gur të madh,tani i thyer dhe i larguar nga ky vend.

TE MULLEJNI-Vend në krye të fshatit ku ekziston ende një mulli (Mullejni i Gafurit)

TE ZBIRALLA – Vend i hapur në brendi të fshatit

TE DOMI- Vend brenda në fshat (tani objekti i Domit nuk ekziston)

TE LUGJATA-Vend në malin Sharr (me dushk dhe shkozë)

TE XHOLET-Liqene glaciale në bjeshkët e Sharrit

TE DUSHKI-Vend me tokë pjellore në fushë

TE LETHAJËT-Vend me ara në fushë (ndër rrugën: Te-Jazhincë),kufizohet me fushën e Nerashtit dhe Odrit

TE SHELNET- Lugina e lumit të fshatit deri në derdhjen e tij

TE VNESHTI SHERIFIT-Vend me vreshta -Te Rrafshi i Sherifit, në afërsi të fshatit,në anën e djathtë të lumit.

VAKAUFI KISHËS (Sh.Nikolla)-Vend me gështenja, ku janë themelet e një kishe të vjetër me një këmbanë.

ZABELI MIDIIS-Vend me drunj,zakonisht të ahut (ahishte) që ndodhet në Sharr

ZULLISHTE-Vend me drunj dushku dhe shkoze -mbi fshat

ZIDOLL I EPËR- Vend malor i vegjetuar me ah

ZIDOLL I POSHTËM-Po ashtu vend malor i vegjetuar me ah (afër Zidollit Epër)

Jemi të vetëdijshëm se mund të ketë edhe shumë mikrotoponime tjera këtu, madje mund të ketë edhe shumë të pathëna për Dobroshtin, por, kjo, le të ngel si nxitje për punë që domosdo të bëhen nga banorët rezidentë. Sepse, mos të veprojmë gjithnjë sipas logjikës: “Rri palë e gjej fjalë…“