Shkruan: Prof. Dr.Abdulla Mehmeti

KRERËT E LIDHJES SË PRIZRENIT, ME NËNSHKRIM DEKRETI, JANË ZOTUAR TA LIROJNË E MBROJNË EDHE BOSNJEN, HERCEGOVINËN DHE SANXHAKUN E PAZARIT TË RI (RASINË) NGA PUSHTIMI DHE EKSPANSIONIZMI SERBOMADH*
NGUSHTIMI I DERISOTËM I KONCEPTIT TË LIDHJES SHQIPTARE TË PRIZRENIT DHE DOMOSDOSHMËRIA E RIVLERËSIMIT NË KONTEKSTIN HISTORIK DHE AKTUAL
Deri më sot, jemi mësuar t’i shënojmë përvjetorët e ngjarjeve të rëndësishme nga e kaluara jonë historike, kryesisht në frymën e rrethanave politike dhe kulturore, siç na i kanë imponuar kushtet shoqërore, por me ndryshimin e kohës duhet të ndryshojë edhe qasja ndaj këtyre ngjarjeve, përderisa përditë e më tepër nga burimet e reja historike kuptojmë se, gjithçka që është thënë dhe shkruar deri më sot, jo gjithmonë përkon me të vërtetën në lidhje me këtë ngjarje.
Nevojë për një rivlerësimin ndryshe të kësaj ngjarje, me asgjë nuk e zbeh rëndësinë historike të saj, përkundrazi e pasuron dhe i jep dimensione të reja më kuptimplota, që mund të shërbejnë edhe në të ardhmen, si përvojë dhe mësim në rrugëtimin dhe zhvillimin e kombit shqiptar në kontekst të ngjarjeve aktuale dhe sfidave në të ardhmen.
Meqë është shkruar e folur mjaftueshëm për këtë ngjarje deri më sot, nga studiuesit shqiptarë dhe të huaj, me këtë rast, në shënimin e këtij përvjetori dhe përvjetorëve të ardhshëm, duhet t’i kushtojmë kujdes dimensionit strategjik të kësaj ngjarje, për të mos e ngushtuar vetëm në interesat konjukturale, nga ngurrimi se mos prekim interesat e sotme të popujve dhe shteteve të krijuara pas Lidhjes së Prizrenit.
Nuk kemi pse i shtrembërojmë faktet dhe interpretojmë burimet sipas interesave tona të djeshme e të sotme, përderisa ato janë fakte, të cilat i kanë të njohura edhe qarqet e huaja shkencore, si edhe qendrat politike e diplomatike të shteteve fqinje, ato evropiane dhe botërore.
Sipas Programit të Lidhjes së Prizrenit, nuk është synuar mbrojtja vetëm e trojeve etnike shqiptare e katër vilajeteve*, siç i mendojnë sot disa studiues shqiptarë, por me forcën e armëve krerët e Lidhjes janë betuar ta shtrijnë pushtetin e Lidhjes, jo deri në Plavë e Guci, në Shkodër, Prishtinë e Shkup, por edhe më përtej në veri, në Sanxhakun e Pazarit të Ri dhe në Bosnje e Hercegovinë, për mbrojtjen e tyre nga ekspansionizmi serbomadh, si edhe në jug, nga Janina deri në pjesët më të skajshme të Epirit historik, në mbrojtje të tyre nga pretendimet grekomadhe.
Për më tepër, lexojeni dokumentin në vazhdim, i cili është njëri nga tre dokumentet kryesore të miratuara nga Kuvendi i Lidhjes së Prizrenit, me nënshkrimet e përfaqësuesve të këtyre qyteteve dhe rajoneve:
DEKRETI I LIDHJES SË PRIZRENIT*
Dekret për organizimin e Ushtrisë së Lidhjes dhe vendosjen e njësive të saj aty ku nevojiten
Neni 1
Për mbrojtjen e rajonit të Gucisë dhe Rugovës, 2000 ushtarë nga Gjakova do të dërgohen në Guci dhe 1000 nga Peja në Rugovë. Të gjithë këta ushtarë i përkasin divizionit të Kosovës.
Neni 2
Meqenëse Gjakova ka forca të mjaftueshme për t’u mbrojtur, 1000 burra do të rekrutohen në Pazar të Ri dhe do të dërgohen për ta mbrojtur Kollashinin.
Neni 3
Meqenëse popullsia vendase nuk është në gjendje ta mbrojë Çajniçen, Tashlixhen [Pljevlje] dhe Foçën, 2000 burra nga ushtria e Pazarit të Ri do të dërgohen në ato rajone.
Neni 4
Një ushtri do të formohet edhe në Hercegovinë. Trupat e kësaj ushtrie do të përbëhen nga 30.000 burra të rekrutuar nga popullsia e Sanxhakut të Hercegovinës dhe trupat e grumbulluara në Sarajevë. Kjo ushtri do të mbrojë rajonin nga Gacka deri në Trebinjë.
Neni 5
Rajoni nga Banja deri në Priboj do të mbrohet nga ushtria e Pazarit të Ri, e cila në rast nevoje do të luftojë me armikun në këtë zonë. Ajo do të bashkohet në Priboj me ushtrinë e Sarajevës.
Neni 6
Një tjetër ushtri do të formohet në Pazar të Ri. Kjo ushtri do të përbëhet nga shqiptarë, duke mos llogaritur vetë banorët e Sanxhakut dhe do të arrijë në 20 mijë burra, pa llogaritur banorët e rajonit, të cilët do ta plotësojnë këtë ushtri.
Neni 7
Në Kosovë do të krijohet një ushtri e përbërë nga shqiptarë. Kjo ushtri do ta mbrojë rajonin nga Mitrovica deri në kazanë e Gjilanit dhe do t’i bashkojë forcat me ushtrinë e Shkupit në atë zonë. Ajo do të përbëhet nga 70.000 burra.
Neni 8
Në Shkup do të formohet edhe ushtria e cila do të marshojë drejt Pallankës me qëllim të bashkimit të forcave me ushtrinë e Kosovës. Ajo do të përbëhet nga 40.000 burra. Korpusi i Shkodrës do të përbëhet nga 30.000 burra. Kështu, numri i përgjithshëm i trupave në ushtrinë kombëtare (pa përfshirë Korpusin e Sarajevës), do të arrijë në 190.000, të ndarë në 380 batalione (150.200 këmbësorë dhe 39.800 kalorës).
Në këtë mënyrë ne nënshkruajmë dhe vendosim vulën tonë në këto udhëzime të përbërë nga nëntëmbëdhjetë nene dhe në këtë dekret të përbërë nga tetë nene, të miratuar me nënshkrimin tonë, në mënyrë që institucionet përkatëse të veprojnë në përputhje të plotë me përmbajtjen e tij dhe që dispozitat e tij të mbahen në fuqi, në kohë lufte dhe në kohë paqeje.
5/18 qershor 1878
*Decree on the organization of the army and the deployment of its units where they are needed.
Article 1
To defend the regions of Gucia [Gusinje] and Rugova, 2,000 soldiers from Gjakova are to be seconded to Gucia and 1,000 from Peja are to be seconded to Rugova. All these soldiers belong to the Kosova division.
Article 2
Since Gjakova has enough forces to defend itself, 1,000 men are to be recruited in Novi Pazar and seconded to defend Kolashin [Kolašin].
Article 3
Since the local population is not in a position to defend Çajnica [Čajniče], Tashlidja [Pljevlja] and Foça [Foča], 2,000 men from the Novi Pazar army are to be sent those regions.
Article 4
An army is also to be formed in Herzegovina. The troops of this army will consist of 30,000 men recruited from the population of the Sandjak of Hercegovina and troops mustered in Sarajevo. This army will defend the region from Gacko to Trebinje.
Article 5
The region from Banja to Priboj will be defend by the army of Novi Pazar which, if needs be, will do battle with the enemy in this area. It will merge in Priboj with the army of Sarajevo.
Article 6
Another army is to be formed in Novi Pazar. This army will consist of Albanians, excluding the inhabitants of the Sandjak itself, and will reach a level of 20,000 men, not counting the inhabitants of the region, who will supplement this army.
Article 7
An army, made up of Albanians, is to be formed in Kosova. This army will defend the region from Mitrovica to the kaza of Gjilan and will join forces with the army of Skopje in that area. It will consist of 70,000 men.
Article 8
An army is also to be formed in Skopje that will march on Palanka with a view to joining forces with the army of Kosova. It will consist of 40,000 men. The Shkodra Corps will consist of 30,000 men. Thus, the total number of troops in the national army (not including the Sarajevo Corps) will reach 190,000, divided into 380 battalions (150,200 infantrymen and 39,800 cavalrymen).
We hereby sign and place our seals to these Instructions consisting of nineteen articles and to this Decree consisting of eight articles, passed with our approval, so that the institutions concerned act in full accord with the contents thereof and that the provisions thereof be kept in force in wartime and in peacetime.
5/18 June 1878
NËNSHKRUESIT E DEKRETIT*
/47 signatures/
The representative of Upper Dibra, Mirmiran Iljaz,
The representative of Gjakova, Mirmiran Abdullah,
The representative of Tetova, the noble Fevzi Rexhep,
The representative of Tetova, Mehmet Esat (seal missing),
The representative of Tetova, Hasan Masharnuredin, mirallaj,
The representative of Upper Dibra, the noble Mehmet Sadik,
The representative of Prizren, the noble Hajrulla Nursin,
The representative of Luma near Prizren, the noble Mehmet,
The representative of Mat, the noble Hasan Riza,
The representative of Ohrid, the nobel Mehmet Reshat,
The representative of Skopje, the noble Adburrahmen Sirri,
The representative of Skopje, the noble Mustafa Sabri,
The representative of Peja, the noble … Halil,
The representative of Lower Dibra, the noble Ahmet Sabri,
The representative of Mitrovica, the noble Osman Ali,
The representative of Prishtina, the noble Esseid Mehmet,
The representative of Yeni Pazar [Novi Pazar], Ali,
The representative of Yeni Pazar [Novi Pazar], Ejup,
The representative of Mitrovica, Osman Qahil [Qamil?],
The representative of Sjenica, Mustafa Abdu,
The representative of Sjenica, Masharnuredin Zejnelabedin,
The representative of Prizren, Murteza,
The representative of Tashlidja [Plevlja], the Musfti Esseid Mehmet Nuredin,
The representative of Prizren, Abdylhalim Nefi,
The representative of Prizren, Himi S[…],
The representative of Vushtrria, Hysein Shaip,
The representative of Gjakova, Mehmet,
The representative of Peja, Hamdi Shaban,
The representative of Dibra, Molla Iljaz,
The representative of Dibra, Bajram Masharnuredin,
The representative of Dibra, Enver Ismail Minhel [Binhel?]
The representative of Dibra, Mehmet
The representative of Tetova, Abdurreuf [Abdyl Reuf?],
The representative of Tetova, Sadik,
The representative of Tetova, Mehmet,
The representative of Gostivar, el-Haxhi Zylbehar,
The representative of Skopje, Esseid Mehmet Xheladin,
The representative of Skopje, Jashar,
The representative of Gjakova, Mehmet Kahreman,
The representative of Gjakova, Syleiman Vokshi [seal missing],
The representative of Peja, Zejnel,
The representative of Peja, Iljaz,
The representative of Peja, Sali,
The representative of Kërçova, Ahmet Syla,
The representative of Gjilan, Sahit,
The representative of Gjilan, Rashit,
The representative of Vushtrria, Kadri,
The representative of Vushtrria, Ilmi Abdurrahman,
The representative of Gucia, Ibrahim Lutfi Masharnuredin,
The representative of the Catholic population of Prizren [name and seal missing].
[from: HHStA, Vienna, Consulate of Shkodra, Note 64, AIH, A-VI-10, p. 73-77. Appendix to a report by Austro-Hungarian consul Jelinek of Prizren, to Consul Lippich in Shkodra, 13 July 1878; Akte të Rilindjes Kombëtare Shqiptare, 1878-1912 (Tirana: Instituti i Historisë 1978), p. 40-48; and La Ligue albanaise de Prizren, 1878-1881 (Tirana: Institut d’Histoire 1988), p. 55-65. Translated from the German, Albanian and French by Robert Elsie. The original Ottoman Turkish version is missing.]
(10 Qershor, 2023)