______
Shenim: Ky studim është i hollsishem dhe ka 21 faqe format në A4 por këtu, për publikun po e sjellë në formë të permbledhur shumë të shkurtuar.
Duke patur parasysh se serbët kanë pretendime për Shkodren: ka disa që mendojnë se emri i malit të Taraboshit lidhet me to, ka të tjerë që thonë se ka lidhje me osmanet, por në fakt gjatë studimit të përbashkët me IA doli se ai ishte një toponim i paster shqip i lashtë autokton pellasgo-ilir.(K.M.)
****
Emri “Tarabosh” i referohet një mali pranë Shkodrës, Shqipëri. Ky studim synon të analizojë etimologjinë e tij duke shqyrtuar mundësitë e origjinës ilire, shqipe, por dhe siç besohet nga disa sllave dhe osmane.
Për të kuptuar këtë emër, do të shqyrtojmë aspektet gjuhësore, historike dhe evoluimin fonetik të fjalës.
1. Hipoteza mbi Origjinën e Emrit
1.1 Origjina e mundshme ilire-pellasge
Duke marrë parasysh vendndodhjen dhe karakteristikat historike të rajonit, emri “Tarabosh” mund të ketë rrënjë ilire ose pellazgjike.
Tara- mund të lidhet me fjalë të lashta që nënkuptojnë “tokë”, ose “mal”. Në disa burime, ky element është lidhur me kultura të hershme indo-evropiane që përshkruanin tokën pjellore ose vendet e shenjta.
Bosh mund të jetë një deformim fonetik nga një fjalë e vjetër që ka humbur kuptimin origjinal. Në shqip, “bosh” do të thotë i zbrazët, por në këtë rast mund të jetë një zhvillim fonetik i një termi më të vjetër.
1.2 Lidhja me shqipen
Një teori tjetër e besueshme është ndarja e fjalës si T’ra Poshtë (të ra poshtë), duke pasur parasysh zhvendosjen e popullsive nga malet në fusha.
• «P» ka kaluar në «B» sipas rregullave fonetike të shqipes (si p.sh., peshë → beshë).
• Emra të ngjashëm janë gjetur, si Raboshte në Lezhë, që ndjek të njëjtin model formimi nga fjala «Ra Poshtë»
• Ky model formimi është parë edhe në toponime të tjera shqiptare që reflektojnë lëvizje popullsie dhe transformime natyrore të terrenit.
1.3 Analiza e rrënjëve kryesore të fjalës Tarabosh.
Fjala “TA”
Në gjuhën shqipe, “ta” është një rrënjë e lashtë që formon shumë fjalë si:
• Takim (nga folja “takoj” – që do të thotë të bashkohesh, të përplasësh dy gjëra, të njohësh dikë)
• Tatëpjete (rrëshqitje e lehtë, e ngjashme me idenë e rënies ose të pjerrësisë)
• Tavan (pjesa e sipërme e një dhome, qëndron lart)
• Targë (shenjë identifikuese e vendosur mbi një objekt)
• Tagji (ushqim për bagëtinë)
Fjala “RA”
Në shqip, “ra” është një folje bazë që ka krijuar shumë fjalë dhe shprehje si:
• Ra poshtë (një veprim fizik i rënies nga një lartësi në një vend më të ulët)
• Rënie (zbritje, ulje)
• Rrafsh (përdoret për një vend që ka humbur pjerrësinë ose është sheshuar pas një rënieje)
• Rrëzë (pjesa e ulët e një mali, ku fillon fusha)
• Rrëzim (shembje, rënie e fortë e diçkaje)
Fjala “BOSH”
Fjala “bosh” ka një kuptim të fortë në shqip që lidhet me mungesën e përmbajtjes ose me një hapësirë të zbrazët:
• Bosh (i zbrazët, pa përmbajtje)
• Boshatis (të nxjerrësh gjithçka nga një vend, ta lësh bosh)
• Boshllëk (mungesë, hapësirë e zbrazët)
Lidhja mes “Poshtë” dhe “Bosh” në shqip
Duke parë lidhjen mes fjalëve “poshtë” dhe “bosh”, mund të argumentojmë se ndryshimi fonetik “p” në “b” është një dukuri natyrore në shqip. Kjo ndodh në shumë raste:
• Peshë → Beshë
• Pyll → Byll (forma dialektore e përdorur në disa të folme të gegërishtes)
• Pluhur → Bluhur (si në disa dialekte)
Në këtë mënyrë, “T’ra Posh-të” → “Tarabosh” është një shpjegim fonetik i natyrshëm dhe i bazuar në struktura ekzistuese të shqipes.
2. A ka lidhje me gjuhët sllave?
• Tara- shfaqet në disa toponime sllave, si lumi Tara në Mal të Zi, por këto mund të jenë huazime nga gjuhët më të vjetra ilire ose trake.
• Bosh ekziston në serbisht (boš = i zbrazët), por kjo nuk ka kuptim logjik për një mal. Për më tepër, shqipja e ka këtë fjalë në mënyrë të pavarur, duke sugjeruar një zhvillim të brendshëm të termit.
• Nuk ka evidenca që fjala “Tarabosh” të jetë një emër sllav. Studimet historike tregojnë se toponimet që kanë struktura të ngjashme në rajon nuk kanë lidhje të drejtpërdrejtë me sllavishten, por me shtresa më të vjetra gjuhësore.
3. A ka lidhje me turqishten?
• Fjala “boş” ekziston në turqisht (që do të thotë “i zbrazët”), por kjo fjalë është një huazim nga persishtja. Për këtë arsye, është pak e mundshme që kjo fjalë të ketë ndikuar në krijimin e emrit Tarabosh.
• “Tarabe” në osmanisht nënkupton “ndërtesa të drunjta”, por kjo nuk lidhet me një mal.
• Nuk ka prova që emri Tarabosh të jetë me origjinë osmane. Përkundrazi, emri duket të jetë shumë më i vjetër se periudha osmane dhe nuk përputhet me format e zakonshme turke të toponimisë.
4. Përfundime!
a. “Tarabosh” është një toponim shqip i formuar nga “T’ra Poshtë”, duke reflektuar zhvendosjen e një popullsie nga mali në fushë. Ky model është i pranishëm edhe në emra të tjerë vendesh si Raboshte (Ra Poshtë) , duke treguar një traditë të përbashkët gjuhësore në formimin e toponimeve në Shqipëri.
b. Nuk ka lidhje me sllavishten ose turqishten, pasi rregullat fonetike dhe fjalëformuese të shqipes e shpjegojnë më së miri etimologjinë e tij. Nuk ka dëshmi që sugjerojnë ndonjë ndikim të drejtpërdrejtë nga këto gjuhë.
c. Paraleli me Raboshte në Lezhë mbështet hipotezën se ky lloj formimi ka qenë i zakonshëm në shqip.
Këto prova e bëjnë të besueshme që “Tarabosh” ka një origjinë tërësisht shqiptare dhe është rezultat i evoluimit natyror të shqipes dhe të toponimisë vendase.
__________________
Kol Marku-Itali
05.03.2025.