Shkruan:Dr. Abdulla Mehmeti
Nga angazhimet, reagimet, protestat, apelet dhe Platforma e BKSH-së (1990-1994) deri te Rezoluta e Kongresit Amerikan (1995)
Nga Nota e Protestës drejtuar organeve të pushtetit vendës dhe institucioneve ndërkombëtare, nga Kuvendi themelues i Bashkësisë Kulturore Shqiptare (19 gusht 1990), Apeli kundër okupimit, dhunës dhe terrorit serbomadh mbi institucionet arsimore, shkencore, kulturore dhe informative të shqiptarëve në Kosovë (13 mars 1993), si dhe akte të tjera, deri te Rezoluta e Kongresit Amerikan (21 shtator 1995) për garantimin e të drejtave të shqiptarëve në Maqedoni dhe njohjen zyrtare të Universitetit të Tetovës.
Grushti më i fuqishëm në historinë më të re, okupimit dhe ekspansionizmit serbomadh, jo vetëm në Maqedoni, por edhe në Kosovë dhe trojet tjera etnike shqiptare, ju dha nga shqiptarët me projektin kombëtar “Universiteti Shqiptar në Maqedoni – Universiteti i Tetovës” i themeluar më 4 qershor 1994.
* * *
1.
Apeli drejtuar Kombeve të Bashkuara, Këshillit të Evropës dhe UNESCO, në përkrahje të Kosovës, kur ne bënim përpjekje për hapjen e Universitetit të Tetovës.
Bashkësia Kulturore Shqiptare në Maqedoni
Nr. 0301-17/1
13.03.1994,
Tetovë
A P E L
Ekselenca e Juaj,
Gjatë muajit të fundit, në Republikën e Kosovës është shtuar dukshëm dhuna dhe terrori i pushtetit okupues serb mbi institucionet më vitale të kulturës, arsimit dhe shkencës të shqiptarëve etnik të Kosovës.
Pas mbylljes së Universitetit të Prishtinës, Radiotelevizionit, Bibliotekës popullore dhe universitare, Shtëpisë gazetare botuese ,,Rilindja” dhe institucioneve të tjera, është paralizuar në tërësi jeta kulturore në Kosovë.
Gjatë muajve të fundit, përkundër angazhimit të palës shqiptare për zgjidhjen paqësore të çështjes së Kosovës, pushteti okupator serb e ka shtuar dukshëm dhunën dhe terrorin në Kosovë. Me dhunë e ka pushtuar objektin e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës dhe Institutin Albanologjik në Prishtinë. Forcat policore të komanduara nga kriminelët e luftës i kanë kërcënuar e rrahur brutalisht shkencëtarët shqiptarë të këtyre institucioneve.
Apelojmë tek Ju, për gjendjen e krijuar, urgjentisht të ndërmerrni masa të nevojshme për parandalimin e dhunës serbe në Kosovë, me qëllim të parandalimit të përhapjes së konflikteve të armatosura edhe në jug të Ballkanit.
KRYETARI,
Abdulla Mehmeti
Për:
– OKB-në
– KËSHILLIN EVROPIAN
– UNESCO-n
2.
Në janar të vitit 1996 (Rezoluta mban datën zyrtare, 21 shtator 1995), Kongresi Amerikan nëpërmjet kongresistit dhe Kryetarit të Komitetit për Marrëdhënie Ndërkombëtare, Benjamin Gilman prezanton Rezolutën numër 103 për të garantuar të drejtat e shqiptarëve të Maqedonisë dhe njohjen zyrtare të Universitetit të Tetovës.
Në vazhdim kopja e kësaj Rezolute në origjinal, në gjuhën angleze:
IN THE HOUSE OF REPRESENTATIVES
September 21, 1995
Mr. Gilman submitted the following concurrent resolution; which was
referred to the Committee on International Relations
…
“Whereas the Former Yugoslav Republic of Macedonia, as a successor state to the Socialist Federal Republic of Yugoslavia, faces important issues involving the fair and equitable treatment of all of its citizens, regardless of their ethnic background;
Whereas the extraordinary census conducted by the Government of the Former Yugoslav Republic of Macedonia in June 1994 determined that those citizens of Albanian descent constitute at least 23 percent of the total population;
Whereas Macedonia’s citizens of Albanian descent are increasingly concerned to ensure fair and equitable treatment as citizens of the state of Macedonia, including appropriate opportunities for education at all levels of instruction;
Whereas the Former Yugoslav Republic of Macedonia is an applicant for membership in the Council of Europe, an organization that encourages its member states to provide the opportunity for educational instruction in the languages of minority groups that constitute the citizenry of those states;
Whereas the Former Yugoslav Republic of Macedonia is an applicant for membership in the Organization on Security and Cooperation in Europe, an organization that, in the “Copenhagen Document” of its 1990 Conference on the Human Dimension, noted the need for adequate opportunities for educational instruction in the native languages of citizens from minority groups;
Whereas international documents and conventions recognize the right of persons belonging to national minorities to establish their own educational institutions within the framework of and in conformity with the legislation of the state within which they live;
Whereas admissions of ethnic Albanian citizens of the Former Yugoslav Republic of Macedonia to the Universities at Skopje and Bitola extend only up to 10 percent of total new enrollments, a figure far below the 23 percent of Macedonia’s population that is composed of ethnic Albanians;
Whereas higher education for ethnic Albanian citizens of Macedonia is made more difficult by the lack of general usage of the Albanian language at that level of instruction;
Whereas ethnic Albanian citizens of Macedonia had benefited from the creation of an Albanian-language University in Prishtina in the neighboring region of Kosovo after 1974;
Whereas the Albanian-language University at Prishtina was closed by the government of Serbia in 1990, preventing ethnic Albanians from Kosovo and the Former Yugoslav Republic of Macedonia from receiving university-level instruction in their native language;
Whereas there are increasing reports that the ethnic Albanian citizens of Macedonia are concerned that efforts to ensure access to higher education in the Albanian language have met with little success;
Whereas an application was filed with the Ministry of Education of the Former Yugoslav Republic of Macedonia in October 1994 seeking permission to open an Albanian-language university as part of the established system of education;
Whereas ethnic Albanian students at the Pedagogical Academy of the University at Skopje conducted a strike in November 1994 in support of instruction in the Albanian language to better ensure their ability to properly instruct students at the primary and secondary levels employing the Albanian language;
Whereas, in the absence of a response to the application filed with the Ministry of Education of the Former Yugoslav Republic of Macedonia in October 1994, attempts were made in December 1994 to begin university classes in the Albanian language at Tetovo, Macedonia and were prevented by the intervention of police forces;
Whereas several ethnic Albanian Members of Parliament from the Former Yugoslav Republic of Macedonia and Dr. Fadil Sulejmani, former professor and rector at the Albanian Language University in Prishtina, Kosovo, now residing in Tetovo, Macedonia, visited the United States in February 1995 and informed United States Members of Congress of their concern for the lack of higher education in the Albanian language;
Whereas in February 1995 a private delegation of United States citizens led by former Member of Congress Joseph DioGuardi visited Tetovo, Macedonia to observe renewed attempts to establish university classes offered in the Albanian language;
Whereas in February 1995 such renewed attempts to open an Albanian-language university at Tetovo, Macedonia were again prevented by police forces, with the death of one ethnic Albanian citizen of Macedonia and the wounding of 28 other persons occurring as a result of the related violence;”
Pjesë nga teksti i Rezolutës nr. 103, të përkthyer në gjuhën shqipe:
“Duke pasur parasysh se Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë, si shtet pasardhës i Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë, përballet me çështje të rëndësishme që përfshijnë trajtimin e drejtë dhe të barabartë e të gjithë qytetarëve të saj, pavarësisht nga përkatësia e tyre etnike;
Duke pasur parasysh se regjistrimi i jashtëzakonshëm i kryer nga Qeveria e Ish-Republikës Jugosllave të Maqedonisë në qershor 1994 përcaktoi se ata shtetas me prejardhje shqiptare përbënin të paktën 23 për qind të popullsisë së përgjithshme;
Duke pasur parasysh se qytetarët e Maqedonisë me origjinë shqiptare janë gjithnjë e më të shqetësuar për të siguruar trajtim të drejtë dhe të barabartë si qytetarë të shtetit të Maqedonisë, duke përfshirë mundësitë e duhura për arsimim në të gjitha nivelet e arsimimit;
Ndërsa Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë është kandidate për anëtarësim në Këshillin e Evropës, një organizatë që inkurajon shtetet e saj anëtare të ofrojnë mundësinë për arsimim në gjuhët e grupeve etnike që përbëjnë popullsinë e atyre shteteve;
Ndërsa Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë është kandidate për anëtarësim në Organizatën për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë, një organizatë që në “Dokumentin e Kopenhagës” të Konferencës së saj të vitit 1990 mbi Dimensionin human, theksoi nevojën për mundësi të përshtatshme për arsimim në gjuhët amtare të qytetarëve nga grupet etnike;
Duke pasur parasysh se dokumentet dhe konventat ndërkombëtare njohin të drejtën e personave që u përkasin pakicave kombëtare për të krijuar institucionet e tyre arsimore brenda kornizës dhe në përputhje me legjislacionin e shtetit në të cilin jetojnë;
Ndërsa pranimet e shtetasve shqiptarë etnikë të Ish-Republikës Jugosllave të Maqedonisë në Universitetet e Shkupit dhe Manastirit përfshihen vetëm deri në 10% (përfshirja e shqiptarëve në universitetet e Maqedonisë ka qenë afër 2,5% deri në vitin 1994. Shënimi im, A.M.) të numrit të përgjithshëm të regjistrimeve të reja të studentëve, një shifër shumë më e ulët se 23% e popullsisë së Maqedonisë që përbëhet nga shqiptarët etnikë;
Ndërsa arsimi i lartë për qytetarët shqiptarë etnikë të Maqedonisë vështirësohet nga mungesa e përdorimit të përgjithshëm të gjuhës shqipe në atë nivel mësimor;
Ndërsa qytetarët shqiptarë etnikë të Maqedonisë kishin përfituar nga krijimi i një Universiteti në gjuhën shqipe në Prishtinë në rajonin fqinj të Kosovës pas vitit 1974;
Përderisa, Universiteti në gjuhën shqipe në Prishtinë u mbyll (pushtua me dhunë) nga qeveria e Serbisë në vitin 1990, duke i penguar shqiptarët etnikë nga Kosova dhe ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë të merrnin mësime në nivelin universitar në gjuhën e tyre amtare;
Duke pasur parasysh se ka raporte në rritje se qytetarët shqiptarë etnikë të Maqedonisë janë të shqetësuar se përpjekjet për të siguruar qasje në arsimin e lartë në gjuhën shqipe kanë pasur pak sukses;
Duke pasur parasysh se në tetor 1994 është paraqitur një kërkesë në Ministrinë e Arsimit të Ish-Republikës Jugosllave të Maqedonisë për të kërkuar leje për hapjen e një universiteti në gjuhën shqipe si pjesë e sistemit të krijuar të arsimit;
Ndërsa studentët shqiptarë etnikë në Akademinë Pedagogjike të Universitetit të Shkupit zhvilluan një grevë në nëntor 1994 në mbështetje të mësimit në gjuhën shqipe për të siguruar të drejtën e tyre për të mësuar siç duhet nxënësit në nivelet e arsimit fillor dhe të mesme që përdorin gjuhën shqipe;
Përderisa, në mungesë të përgjigjes në kërkesën e paraqitur në Ministrinë e Arsimit të Ish-Republikës Jugosllave të Maqedonisë në tetor 1994, në dhjetor të vitit 1994 u bënë përpjekje për fillimin e mësimit universitar në gjuhën shqipe në Tetovë të Maqedonisë dhe u penguan nga ndërhyrja e forcave të policisë;
Ndërsa disa deputetë shqiptarë etnikë nga Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë dhe Dr. Fadil Sulejmani, ish profesor në Universitetin e Prishtinës, Kosovë, tani me banim në Tetovë, Maqedoni, i vizituan Shtetet e Bashkuara në shkurt 1995 dhe informuan anëtarët e Kongresit të Shteteve të Bashkuara për shqetësimin e tyre për mungesën e arsimit të lartë në gjuhën shqipe;
Ndërsa në shkurt të vitit 1995 një delegacion i qytetarëve të Shteteve të Bashkuara të Amerikës i kryesuar nga ish-deputeti i Kongresit Joseph DioGuardi e vizitoi Tetovën, Maqedoni, për të vëzhguar përpjekjet e reja për themelimin e ligjëratave universitare në gjuhën shqipe;
Ndërsa në shkurt të vitit 1995 përpjekje të tilla të ripërtëritura për hapjen e një universiteti në gjuhën shqipe në Tetovë, Maqedoni, u parandaluan përsëri nga forcat policore, me vdekjen e një shtetasi shqiptar etnik të Maqedonisë dhe plagosjen e 28 personave të tjerë si pasojë e dhunës policore të ushtruar mbi ta;”
* * *
Për çështje të tjera më të hollësishme në lidhje me historinë e arsimit të lartë në gjuhën shqipe në Maqedoni, historikun e Universitetit të Tetovës dhe jo vetëm, të thënat e të pathënat deri më sot, do të shkruajmë më gjerësisht edhe në shkrimet e tjera të radhës.
(25. XII. 2022)