Shkruan: Prof.Dr.Abdulla Mehmeti
Shpalime

Kulti i Diellit, sipas autorëve të antikitetit, ka qenë i pranishme te popujt ilirë, sidomos te Dardanët dhe Pajonët, së paku nga Lufta e Trojës, shek. XIII-XII p. e. s., afër njëmijë vjet para Lekës së Madh, i cili këtë simbol e ka mbajtur në mburojën e tij të luftës, si pasardhës i kësaj race heronjsh, figurën dhe simbolet e të cilit gjatë shekullit të fundit janë munduar t’i përvetësojnë nacionalistët grekë dhe sllavë të Maqedonisë.
Data e saktë kur u ngrit për herë të parë Tempulli i Athinës, si dhe detajet e arkitekturës së tij mbeten të panjohura. Mund të supozohet se ky tempull arkaik ishte i rendit jonik, si shenjtërorët e tjerë të asaj periudhe, i ndërtuar në Azinë e Vogël dhe Ishujt Egje. Ndoshta ishte një strukturë mjaft modeste, siç pretendonte Straboni, se “Qyteti i Ilianëve të sotëm (banorët e Ilionit të Dardanisë, në koha kur ka jetuar Straboni) ishte për një kohë thjesht një vendbanim i vogël (katund), me tempullin e tij të Athinës, një tempull i vogël dhe i lirë”.
“Kolonistët grekë u vendosën në Trojë rreth vitit 700 p.e.s, duke mbërritur ndoshta nga ishujt e Tenedos dhe Lesbos. Ata duhet të kenë pasur në mendje historinë e ndihmës së Athinës për grekët* në Luftën e Trojës dhe vendosën të ndërtonin shenjtoren sipas përkrahësve të tyre mitikë (të supozuar)”.
“Ky objekt kulti u vizitua nga Leka i Madh në rrugën e tij për ta nënshtruar Persinë, ai u lut në tempullin e Athinës dhe në nderim të heronjve (të Luftës së Trojës). Ai gjithashtu premtoi se do të ndërtonte një tempull të ri për perëndeshën e tij dhe siguroi armaturën për rindërtimin e tempullit.”
* Pamja dhe emri i saktë i tempullit të lashtë, i Perëndisë së Diellit, që ka ekzistuar para Luftës së Trojës, nuk është e njohur dhe as e përshkruar mee saktësi nga autorët e lashtë. Ky tempull sipas dëshmive të derisotme është rindërtuar disa herë. Një kopje e simbolit të këtij tempulli nga vitet 300 -280 p.e.s., ndodhet aktualisht në Muzeun e Berlinit (shih fotografinë), ndërsa një platformë (shtyllë) ku ka qenë i vendosur ky simbol ndodhet në lokalitetin arkeologjik të Trojës, në Turqinë e sotme.
Ja se çfarë kanë thënë autorët e huaj të derisotëm për këtë tempull:
1. Strabo claimed that “It is said that the city of the present Ilians was for a time a mere village, having its temple of Athena, a small and cheap temple.”
2. “The Greek colonists settled in Troy around 700 BCE, arriving probably from the islands of Tenedos and Lesbos. They must have had the tale of Athena’s help for the Greeks in the Trojan War in their minds and decided to build the sanctuary to their mythical~supporter.”
3. “This building was visited by Alexander the Great on his way to conquer Persia as he sacrificed to Athena and poured libations to the heroes. He also promised to construct a new temple and donated his armour to the goddess.”