Vini RE….!!!
“Unë po sjell 17 Fjalë Sarde = Fjalet shqipe po ka me qindra” Çfarë tregon kjo?
Po ka dhe surpriza të tjera: lexojeni !
-Itali
26.11.2024
(Studiues)
Verehen disa ngjashmeri të elementeve kulturore dhe gjuhësore të Sardëve me ato Pellasgo-liro-Arbërore (Shqiptare)!
Në vazhdim të studimit për popujt e lashtë të Mesdheut, verejmë se kemi një ngashmeri të elementeve kulturore dhe gjuhësor në ishullin e Sardenjes me kulturen dhe gjuhen pellasgo-iliro-arberore. Janë verejtur ngjashmeri në kulturen materjale, e në atë gjuhësore e se fundemi dhe në atë gjenetike etj.
***
I).Ngashmeria në disa elementë të veshjeve
Kemi ngashmeri në veshjet Guna Labe (Epir) që ka ngjashmeri me Gunen Sarde e cila quhet me një emer intersant:
a). Guna Masturke (Masturche ) është një veshje tradicionale e Sardenjës që ka një rëndësi të veçantë kulturore dhe historike. Ajo është një mantel prej leshi që përdoret për mbrojtje nga të ftohtit dhe moti i keq, dhe ka shumë ngjashmëri me veshjet e tjera tradicionale që përdoren në rajonet rurale të Evropës Jugore dhe Mesdheut.( Duke parë emertimin dhe perberjen ne pamje te pare
Materiali: Zakonisht bëhet nga leshi i deleve, një material i ngrohtë dhe i qëndrueshëm, i përshtatshëm për klimën malore dhe të ftohtë.
Manteli është i gjatë, shpesh arrin deri në gjunjë ose më poshtë, dhe mund të ketë një kapuç për mbrojtje shtesë nga shiu dhe era.
Tradicionalisht, ngjyrat e përdorura janë ato natyrale të leshit, si e bardhë, gri dhe e zezë. Ngjyrat mund të jenë edhe të errëta për të mos treguar papastërtitë.
Guna Masturche përdorej kryesisht nga barinjtë dhe punëtorët ruralë, të cilët kalonin shumë kohë jashtë në kushte të vështira atmosferike. Ky mantel siguron ngrohtësi dhe mbrojtje nga të ftohtit dhe era, duke qenë një pjesë e domosdoshme e veshjeve të përditshme.
Simbolika:Ndërsa guna Masturche ka një përdorim kryesisht praktik, ajo gjithashtu mund të ketë një simbolikë kulturore dhe identitare. Në disa rajone, veshjet tradicionale mbajnë një rëndësi të veçantë si simbole të trashëgimisë kulturore dhe historisë lokale.
b). Ngjashmëritë me Veshjet Shqiptare (Guna Labe).
Veshjet tradicionale shqiptare, veçanërisht në zonat malore, përfshijnë gjithashtu mantela prej leshi që quhen “guna”. Këto mantela kanë funksione të ngjashme, duke siguruar mbrojtje dhe ngrohtësi në kushte të ftohta dhe me shi.
II): Ngashmeria e perdorimit dhe adhurimit te simbolit të gjarperit në Sardenjë dhe tek popullsitë pellasgo-iliro-epirote-arberore !
Simboli i gjarprit ka një histori të gjatë dhe të pasur që shtrihet në shumë kultura të lashta, përfshirë ato të Sardenjës, Pellasgëve dhe Ilirëve.
Në kulturën e lashtë të Sardenjës, që përfshin periudhën nuragike (rreth 1900-730 p.e.s.), janë gjetur figura dhe motive që përfshijnë gjarpërin. Ky simbol shpesh lidhej me fuqitë mbrojtëse dhe fertilitetin. Gjarpëri në artin dhe mitologjinë e Sardenjës shpesh përfaqësonte një mbrojtës të fshehtë të natyrës dhe të burimeve të saj.
Pellasgët, një grup i lashtë që besohet të kenë jetuar në zonat që më vonë do të bëheshin Greqia dhe Ballkani, gjithashtu përdornin simbolin e gjarprit. Në mitologjinë dhe artin e tyre, gjarpri shpesh paraqitej si një simbol i lidhur me tokën dhe natyrën, duke pasqyruar fuqitë e rigjenerimit dhe mbrojtjes. Pellasgët ndoshta ndikuan dhe u ndikuan nga kulturat e tjera mesdhetare, duke përfshirë përdorimin e këtij simboli. Sipas mitit të kozmogonisë pellasge te krijimit ato kishin lindur (nga i pari i tyre Pellsgu i Parë), nga dhembët e gjarperit Ofion që kishin renë në shpellat e Olimpit.
Ndërsa tëk Ilirët, gjarpri kishte një rëndësi të veçantë si një simbol i fuqisë dhe mbrojtjes. Në shumë artefakte ilire, si statujat, medaljonet dhe armët, janë gjetur figura të gjarprit. Në disa raste, gjarpri është shfaqur si një mbrojtës i shtëpive dhe i vendbanimeve, duke reflektuar rolin e tij si një simbol mbrojtës dhe i shenjtë.Ai ishte si ruajtes i shtepise «gjarperi Vitoria» dhe simbolizonte shpirtin e të parëve dhe gjarperi i shtepisë nuk duhej te vritej nëse rastesisht vritej kjo konsiderohet se do të vinin fatkeqësi në atë shtepi ose do të vdiste personi ose do të digjej shtepia.Gjarpëri perdorej në kuadrin besitnive kundër «magjisë së zezë».Gratë e mbanin në gji koken e gjarperit…Miti i Kadmit babait të Ilirit me Harmoninë thotë se ai vrau një gjarper që ruante burimin e ujit të petendisë Ar dhe kishte vrare gjithë shoket e tij dhe dhe hyjenesha Athina e këshilloj të mbillte në tok dhëmbët e gjarperit dhe nga ai linden Spartoi…dhe Kademi me Harmononë më pas u bënë mbreter të Enkelejve dhe kur vdiqen miti thotë u kthyen në gjarperinjë pas vdekjes dhe u varrosen nën shtatin e një lumi…që ndodhet sot në Shqiperi. Stema e Epirit ishte me gjarperinjë.
Por gjarperi ishte dhe si nje simbol i autoktonisë Sipas shkrimtareve te lashtë simboli i gjarperit si tek pellasgët dhe tek iliret tregonte autoktoninë, ndërsa simboli i kalit tregon të ardhurit në një vend.
Ngjashmëritë në përdorimin e simbolit të gjarprit në këto kultura mund të jenë rezultat i shkëmbimeve kulturore dhe tregtare midis tyre. Si një simbol universal i mbrojtjes, ripërtëritjes dhe fuqisë natyrore, gjarpri gjen vend në shumë mite dhe legjenda të Mesdheut dhe të Evropës Juglindore. Ndikimet e ndërsjella midis këtyre kulturave mund të kenë ndihmuar në përhapjen dhe adoptimin e simbolit të gjarprit në artin dhe mitologjinë e tyre.
Pra, edhe pse ka dallime në detaje të vogla dhe ne interpretim, në tërsi simboli i gjarprit mbetet një lidhje e përbashkët kulturore që pasqyron ndikimet dhe traditat e ndërsjella ndërmjet Sardenjës, Pellasgëve dhe Ilirëve.
***
III). Ngjashmeria gjuhësore disa fjalëve Sarde me fjalët shqipe!
Alberto Ardu nje studieus Italian mendon se ka ngjashmeri kulturore dhe gjuhesore midis disa elementeve lulturore Sarde dhe Shqiptare… (ARCHIVIO ILLIRICO : http://web.tiscali.it/sard…/sardoillirica/guna.ilirike.htm)
Disa fjale sarde që kanë ngjashmeri me gjuhen Shqipe:
Antonio Ardu dhe studiues të tjerë kanë sugjeruar disa fjalë sarde që kanë ngjashmëri me shqipen. Këto ngjashmëri mund të jenë rezultat i ndikimeve historike dhe kulturore mes popujve të ndryshëm në Mesdhe. Ja disa shembuj të tjerë të këtyre fjalëve:
1).Sarde: “baba” (babë, baba) – Shqip: “baba” (babai).
2).Sarde: “karra” – Shqip: “karro” (karrocë, karro).
3).Sarde: “casa” – Shqip: “kas-a/ kas-olle” (benesë/shtëpi).
4).Sarde: “pena” – Shqip: “penë” (penë).
5).Sarde: “mama” – Shqip: “mama” (nënë, mama).
6).Sarde: “palla” – Shqip: “pallë” (pallë, shpate).
7).Sarde: “mena” – Shqip: “menj” (mendje udhëheqse, drejtuese).
😎.Sarde: “bucca” – Shqip: “bukë” (bukë)
9).Sarde: “canna” – Shqip: ” (kall-am).
10). Sarde: “muru” – Shqip: “mur” (mur).( It.muro).
11). Sarde: “cane” – Shqip: “qen” (qen) (Koment KM: k<q behët Ken, ose kal-inë shqip (qen i vogël )
12). Sarde: "ara" – Shqip: "ara" (tokë bujqësore, ara).
13). Sarde: "focu" – Shqip: "flakë/zjarr" (standarti zjarr; geg= Zarr K.M.).
14). Sarde: "terra" – Shqip: "tokë" (ngjashmëri në kuptim; në italisht është "terra").Komemt K.M.: Fjala Terra ka dalë nga shqipja TER( pasi toka mbështillej nga ujrat dhe ishte pjesë e Terun(geg) ose e Terur ( zyrt.)/ e thatë.
15). Sarde: "figu" – Shqip: "fik" (fruti fik).Koment K.M.: (g<k = perdoret dhe sot në shqip dialekt. ky emer është me një fond shume të lashtë para ind.eur).
16). Sarde: "dentale" – Shqip: "dhëmb" (dhëmb; në italisht është "dente").(Koment: K.M. Ka mundësi që vjen nga fjala Dhemtë (Geg.) (renjë e -h- kalimi i m<n si psh m’lis n’lis etj.)
17). Sarde: "mani" – Shqip: "dorë" (dorë; në italisht është "mano").(Koment: K.M. Në fakt kjo fjalë tergon veprimin sepse dora «man» (geg) ose mban (zyrt.) Pra ka shume mundesi që funksioni i dores në shqip ka emertuar doren në Italisht dhe në gjuhen sarde.
PËRFUNDIM: Këto ngjashmëri leksikore mund të jenë interesante për t'u studiuar dhe mund të tregojnë për ndikime të mundshme gjuhësor dhe kulturore. Megjithatë, duhet të theksohet se ngjashmëritë në fjalë të veçanta tregojnë një lidhje të dikshme në pamje të parë (por nuk janë gjithmonë) prova të lidhjeve të thella gjuhësore, prandaj është e domosdoshme që të thellohen studimet më të detajuara gjuhësore dhe historike janë të nevojshme për të kuptuar më mirë natyrën e këtyre ngjashmërive dhe për të përcaktuar nëse ato janë rezultat i huazimeve apo zhvillimeve të pavarura, dhe ketë gjë duhet ta bejnë organet e specializuara në fushen e gjuhësisë; ne si studiues të pavarur vetem sa u japim një sinjal..!
IV). Lidhjet e Sardeve me Pellasgët dhe Iliret !
Pellazgët janë një popullsi e lashtë që përmendet në burime të shumta antike greke, si Homeri, Herodoti, dhe Thukididi, por natyra e tyre dhe vendndodhja e saktë mbeten të paqarta dhe shpesh janë objekt i spekulimeve. Ata janë përshkruar si një popull autokton i Egjeut, para daljes në skenë të kulturës së Helenëve.
Në literaturën antike, Pellazgët janë shpesh përmendur si një popullsi e lashtë që banonte në pjesë të ndryshme të Greqisë dhe Ballkanit. Disa studiues modernë kanë kane hedheur hipotezen se Pellazgët mund të kenë pasur një ndikim të gjerë në rajon dhe potencialisht mund të kenë pasur lidhje me popullsi të tjera të Mesdheut, përfshirë edhe Sardët.
Disa teori sugjerojnë se Pellazgët ishin një popull indo-evropian, ndërsa të tjerë propozojnë se ata ishin para-indo-evropianë. Disa studime arkeologjike kanë sugjeruar ngjashmëri midis disa objekteve kulturore të gjetura në Sardenjë dhe ato të rajoneve ku besohet se kanë banuar Pellazgët.
Megjithatë, këto ngjashmëri nuk jane qartesuar mirë ngas arkiologet dhe mund të interpretohen në mënyra të ndryshme. Disa teoricienë kanë hedhur idene mbi mundësinë e migrimeve të hershme që mund të kenë lidhur Sardët me Pellazgët.
Ndërsa ka disa të dhëna historike që sugjerojnë lidhje midis Sardeve dhe Ilirëve. Sardët ishin një popull që jetonte në ishullin e Sardenjës, ndërsa Ilirët ishin një grup etnik që banonte kryesisht në Ballkanin Perëndimor, përfshirë pjesë të Shqipërisë, Malit të Zi, Bosnjës dhe Hercegovinës, Kroacisë dhe pjesë të tjera të rajonit.
Disa studiues kanë sugjeruar se emri "Sardinia" mund të ketë rrjedhur nga një burim ilir. Megjithatë, kjo hipotezë është ende subjekt i debatit akademik dhe nuk ka prova definitive.
Në periudha të ndryshme historike, ka pasur migrime dhe kontakte ndërmjet popullsive të Mesdheut. Kjo përfshin lëvizjet e popullsive ilire drejt Italisë dhe ishujve të afërt, ku mund të kenë ndodhur ndërveprime me Sardët.
Gjetjet arkeologjike kanë treguar disa elemente të përbashkëta midis kulturave ilire dhe atyre sardiane, siç janë disa forma të qeramikës dhe stolitë. Këto elemente sugjerojnë një shkëmbim kulturor dhe tregtar midis dy popujve.
Disa burime antike përmendin kontakte midis ilirëve dhe popujve të Italisë dhe Mesdheut, por shpesh këto burime janë të fragmentuara dhe jo të plota. Megjithatë, ato ofrojnë një pasqyrë të mundshme të lidhjeve ndërmjet këtyre kulturave.
Kohët e fundit, studimet gjenetike dhe antropologjike kanë filluar të eksplorojnë lidhjet midis popullsive të ndryshme të lashtësisë. Këto studime mund të ofrojnë më shumë informacione në të ardhmen për lidhjet midis Sardëve dhe Ilirëve. Këto të dhëna sugjerojnë se ka pasur disa forma të kontaktit dhe ndikimit midis Sardëve dhe Ilirëve, por shumë nga këto lidhje mbeten ende subjekt i kërkimeve dhe interpretimeve të mëtejshme shkencore.
_________
Shenim: Të nderuar lexues jeni të lutur që gjatë komentëve të ruani etiken si dhe mund ta shperndani ketë studim por duke respektuar të drejten e autorit.
Lexim të këndshem !
__________