Shkruan: Prof.Dr.Abdulla Mehmeti
/Nga Arkivi i diplomacisë.dk/
Tezë
Mbi shtrirjen në lashtësi të fiseve pellazge-ilire nga Deti Kaspik, Kaukazi dhe Deti i Zi deri në Alpet evropiane, nga jugu i Mesdheut deri në Alpet Besiane (Karpate) dhe Detin Baltik.

Edhe Danubi më herët është quajtur lumi ISTRIA!
Emri rrjedh nga fisi ilir i Istrianëve (greqishte e lashtë (pellazge): Ἱστρών έθνος), që Straboni u referohet si banues në rajon dhe të cilët vlerësohen si ndërtuesit e vendbanimeve të fortesës kodrinore (castellieri). Istrianët (Histri) klasifikohen në disa burime si një fis “venetic-vendas” ilir me dallime të vogla gjuhësore nga ilirët e tjerë.
Romakët e përshkruanin popullsinë e Histrisë si një fis të ashpër piratësh, të mbrojtur nga lundrimi i vështirë i brigjeve të tyre shkëmbore. U deshën dy fushata ushtarake që romakët t’i nënshtronin istrianët ilirë përfundimisht në 177 para erës sonë. Më pas rajoni së bashku me pjesën veneciane quhej Rajoni X. Romak i “Venetia et Histria”, përcaktimi i lashtë i kufirit verilindor të Italisë së sotme.
Kësaj i referohet edhe Dante Aligeri, kufiri lindor i Italisë sipas përkufizimit të lashtë është lumi Arsia. Ana lindore e këtij lumi ishte e banuar nga njerëz kultura e të cilëve ishte e ndryshme nga historianët*. Aty u dëshmua ndikimi i mëhershëm i Iapodëve, ndërsa në njëfarë kohe midis shekullit të 4-të dhe 1-rë p.e.s. Liburnët (fis i madh ilir) e zgjeruan territorin e tyre dhe ajo u bë pjesë e Liburnisë. Në anën veriore, Histria shtrihej shumë më në veri dhe përfshinte qytetin italian të Triestës.
Disa studiues spekulojnë se emrat Histri dhe Istria nuk lidhen me emrin latin Histria në rrjedhën e poshtme të lumit Danub, qyteti i sotëm i Konstancës në Rumani, në brigjet e Detit të Zi. Ekziston gjithashtu një lidhje e bazuar (por janë zhdukur dokumentet historike në mbështetje të saj) mes Istrisë në Konstancë të Rumanisë, e cila është emëruar sipas qytetit antik Histria, të quajtur sipas lumit Hister dhe Istrisë (siujdhesë) në Kroacinë e sotme.
Që të bëhet më e qartë lidhja mes Istrisë në Kroaci (në brigjet e detit Adriatik) dhe Istrisë në Rumani (brigjet e Detit të Zi) vlen të përmendet se të njëjtat lidhje duhet të kërkohen (në mbështetje të kësaj teze edhe mes emrave Apulon në Rumaninë qendrore, Epulon (mbret i istrianëve (në Kroacinë e sotme), emri i qytetit Pula (amfiteatri i famshëm antik), që besohet se e ka marrë emrin sipas themeluesit të tij, mbretit Epulon të Istrisë (në Kroaci), para pushtimit nga Perandoria e Romës.
***
APULONI NË DAKI-DACIA (RUMANI) DHE APULONI (EPULON, PULA) NË ISTRI TË DALMACISË (KROACI)
Prejardhja e emrit Apulon sigurisht lidhet me Apolonin (greqishte e lashtë-pellazge: Ἀπόλλων, Latin: Apollo) – i biri i perëndisë supreme të paganizmit, Zeusit. Apolloni njihet si perëndi pagane e diellit dhe dritës, i njohur nga kulti ilir i Diellit. Me këtë emër janë themeluar me dhjetëra qytete në lashtësi, ndër më të rëndësishmit është qyteti i Apollonisë në Epirin e lashtë, Shqipërinë e sotme.
Apulon (Apoulon, Apula) ishte një qytet kështjellë Daciane afër Alba Lulia moderne, Rumani. Emri latin i Apulum rrjedh nga gjuha e banorëve vendës pellazgë-ilirë (trakët-dakët). Vendndodhja e saktë besohet nga shumë arkeologë se janë fortifikimet Daciane në majë të Piatra Craivii, Craiva, Cricău, rreth 20 km në veri të Alba-Lulia.
Apuloni ishte një qendër e rëndësishme politike, ekonomike dhe sociale dakiane, kryeqyteti i fisit Apuli. Ajo u përmend për herë të parë nga gjeografi i lashtë pellazg-ilir Ptolemeu në Geographia, me emrin Apulon. Ai është përshkruar gjithashtu në Tabula Peutingeriana si një qytet i rëndësishëm i quajtur Apula, në kryqëzimin e dy rrugëve kryesore: njëra që vjen nga Blandiana, tjetra nga Acidava. Dy rrugët bashkohen në Apula, me ndalesën e radhës në itinerar Brucla.
Pasi pjesa jugore e Dakisë u bë provincë e Perandorisë Romake, kryeqyteti i provincës Dacia Apulensis, këtu u krijua dhe qyteti që njihej si Apulum. Apulum ishte një nga qendrat më të mëdha në Dakinë romake dhe selia e Legjionit XIII Gemina. Kështjella e lashtë në Apulum është më e madhja në Rumani, duke zënë 37,5 ha (750 x 500 m2).
Lexo edhe shkrime të tjera (të lidhura në komente) për këtë temë!