Shkruan: Prof.Dr.Abdulla Mehmeti
Shpalime
Dëshmitë për mbijetesën e emrit historik të Kaonëve dhe shtrirjen e tyre nga Epiri i lashtë, në pjesën jugore të Turqisë së sotme dhe deri në Evropë (Lituani, Serbia e sotme, Austri etj.) i demantojnë pretendimet grekomëdha dhe propagandën e tyre, për kinse përkatësinë etnike greke* të fisit të Kaonëve, pjesëtarët e të cilit e kanë ruajtur këtë emër historik deri në ditët e sotme, edhe në viset që kurrë nuk kanë pasur lidhje me grekët dhe me Greqinë.*
Sipas propagandës grekomadhe, “Kaonët ishin një nga fiset e lashta greke* që u vendosën në zonën e Epirit të Lashtë, veçanërisht në veriperëndim të tij”. Propaganda grekomadhe pretendon se minoriteti grek i Vorio Epirit* janë pasardhës të Kaonëve të lashtë, sipas propagandës së sajuar të tyre pas pushtimit të territoreve ilire-arbërore-shqiptare gjatë viteve 1878, 1913.
Gjeografikisht, Kaonia shtrihej në Shqipërinë e sotme jugperëndimore, e kufizuar në veri dhe veri-lindje nga malet Karaune dhe përfshinte gjithashtu pjesën veriore të prefekturës së Thesprotisë (me lumin Kalamata/Thyami si kufi jugor), që përfshin edhe zonat bregdetare të Orikos, Himarës, Onchismo (Agioi, Saranda moderne) dhe Butrintin (Bouthrot) në detin Adriatik dhe detin Jon. Kryeqyteti i Kaonisë ishte Foiniki (Finiqi i sotëm), kryeqyteti i mëvonshëm i Kaonisë së Epirit.
Në brendësi kontinentale, fisi ilir i Desaretëve (Dexaroi ose Dassaretai) që jetonin në malin Amyron (Tomori) dhe shtriheshin deri në skajin jugor të liqenit të sotëm të Ohrit (Lichnitida, Achrida), ishin fiset më veriore të Kaonëve. Gjatë kësaj periudhe të lulëzimit të tyre, Kaonët me siguri e pushtuan fushën e Korçës. Duke qenë se Tuma II në vendin e Kuçit, afër Goricës, përmbante varrime të sundimtarëve të periudhës 650-500 p.e.s. kur përafërsisht shënoi fillimin i zgjerimit të Kaonëve, duke u shtrirë edhe mbi tokat e Molosëve në atë kohë.
Tukididi i përmend Kaonët për herë të parë në shekullin e V p.e.s., Straboni shkroi se Kaonët, Molosët dhe Thesprotët ishin tre më të rëndësishmet nga 14 fiset e Epirit, ndërsa dy të parët e sundonin të gjithë Epirin. Periplus i Pseudoscylacus bën një dallim midis fisit të Kaonëve dhe ilirëve, që sipas tij jetonin në veri të tyre, qoftë në bregdet apo në brendësi, por ky mund të jetë një shënim i paqartë. Sipas Virgjilit, Kaonët ishin pasardhës të paraardhësve të tyre të njëjtë Kaonët (Arch, Chaon) nga ana tjetër e detit, në Trojë e më poshtë saj.
Nga epoka e bronzit deri në epokën e hekurit, Kaonët përdorën praktikën e varrimit në varre. Nicholas Hammond arriti në përfundimin se në shekullin e 6-të p.e.s. Kaonët e dominonin një zonë të gjerë nga gjiri i Vlorës deri në fushën e Korçës ku ndodheshin liqenet, i Ohrit dhe Prespës. Sipas Hammondit, Kaonët shtriheshin në jug të Korçës deri në Gramoz, por Taulantët ilirë dhe kolonistët Korinthit, që themeluan Apoloninë ilire, sipas tij, i pushtuan zonat bregdetare, edhe Mallakastrën e sotme. Hipotezat e Hammondit bazohen në një raport të shkruar nga Hekateu i Miletit, se Kaonët dhe Enkelejtë ilirë ishin popuj fqinjë dhe prania e varreve nga shekulli 6 p.e.s e dëshmon qartë këtë, si në Korçë, nga simboli funeral i Kaonëve. Bogdani megjithatë hedh poshtë lidhjen e sundimtarëve të ri të Korçës nga Kaonët, nuk ka burime historike dhe dega veriore e Dasaretëve me Kaonët bazohet vetëm në një tekst të Hekateut. Megjithatë, Kaonët ishin fisi më i fuqishëm në pjesën kontinentale në mesin e shekullit të VII (viti 650 p.e.s.), ata më pas u pasuan nga Molosët. Ilirët dhe Kaonët ndoshta ishin në konflikt, Polibi përmend një bastisje nga ilirët në kryeqytetin e Kaonëve, në Finiqi (Fenikia) përballë Korfuzit. Tregtarët romakë në qytet pësuan shumë viktima, rezultati ishte se Roma u shpalli luftë fiseve ilire dhe shpërthyen luftërat ilire. Kaonët ishin pjesë e Epirit deri në vitin 170 p.e.s., kur iu nënshtruan në njëfarë forme romakëve.
Janë botuar deri më sot, shkrime, vepra dhe studime me vlerë për fisin ilir-epirot të Kaonëve, por qëllimi ynë kësaj radhe nuk është zgjerimi i këtyre studimeve me ndonjë prurje të re shkencore, por ofrimi i dëshmive kundër propagandës grekomadhe, nga paraqitja e Megali Idesë dhe pretendimeve të vazhdueshme greke ndaj territoreve shqiptare, deri në ditët e sotme, të cilat sipas tyre mund të bëhen të arsyeshme para opinionit ndërkombëtar vetëm duke e falsifikuar të kaluarën historike ilire-epirote të shqiptarëve, me këtë sigurisht edhe falsifikimin e historisë së lashtë të fiseve të më moçme ilire-epirote, siç janë Kaonët.
Vazhdon…
(13. VI. 2023)