Shkruan: Prof.Dr.Abdulla Mehmeti
Mentaliteti i robit dhe snobizmi prodhojnë ide të padobishme dhe terma të paqëndrueshëm në gjuhën e sotme shqipe

Kush janë kështjellarët* e Tetovës, që fjalën e lashtë në gjuhën shqipe kështjellë, vendbanim prej guri, huazim në gjuhën latine: castle, mundohen ta përhapin si pjesë e ideologjisë (neo)otomane?
*Kinse qytetarë të lashtë, me taban qytetarie, të ndryshëm nga të tjerët (katundarë, primitivë, sipas mendësisë së tyre)
Mentaliteti i robit prodhon ide të padobishme dhe terma të paqëndrueshëm në gjuhën e sotme shqipe, pa e njohur kuptimin dhe prejardhjen e këtij termi (jo nga gjuha turke, as nga gjuha arabe, por nga gjuha e lashtë shqipe, nga e kanë marrë të huajit duke e shtrembëruar kuptimin fillestar të saj.)
Termin kasaba dhe kasabali disa intelektualë, sidomos nga qyteti i Tetovës, janë duke e përdorur gjithnjë e më shpesh në shkrimet e tyre, në komunikim të përditshëm në rrjetet sociale, por edhe në shkrime të tjera letrare dhe publicistike, duke menduar se ky term u siguron përdoruesve të tyre një status të veçantë qytetari, me prestigj shoqëror dhe traditë të familjes së tyre në një vendbanim urban.
Nëse përdoruesit e këtij termi pretendojnë se kanë futur në përdorim të gjuhës shqipe një emërtim të lashtë dhe më domethënës se emrat qytet dhe qytetar, kjo do të kërkonte prej tyre një shpjegim shkencor, të cilin nuk e ka përfshirë fjalori i gjuhës së sotme shqipe; nëse me ketë përdoruesit shpresojnë se bëjnë një diferencim të statusit të tyre shoqëror nga të tjerët, kjo është një lajthitje.
Në kuptimin më të gjerë, në gjuhën shqipe emri kasaba nënkupton një vendbanim të vogël, zakonisht një lagje përreth një kështjelle, të cilët janë marrë me tregti, kryesisht për furnizimin e kështjellave me ushqime, veshmbathje dhe nevoja të tjera, gjatë periudhave të rrethimit të tyre nga pushtuesit e huaj.
Sa i njeh opinioni përdoruesit e këtij termi, asnjëri prej tyre dhe as familjet nga e kanë prejardhjen, nuk kanë asgjë të përbashkët me kategorinë e këtyre banorëve të lashtë, por me ambicien e diferencimit të tyre nga banorët tjerë të ardhur në qytet ose banorë të vendbanimeve përreth dhe në periferi të një qyteti.
Në të shumtën e rasteve, dëshira për t’u dukur të shpie në rrugën për t’u zhdukur, përderisa kuptimi që mbulon termi kasaba dhe kasabalinj, nënkupton banorë pa identitet etnik, pa gjuhë të veten dhe kulturë të diferencuar qartë në rrjedhat e historisë; nënkupton masë njerëzish që luftojnë për mbijetesë, me ushtrimin e zejeve të tyre, pavarësisht nga pushtuesit dhe sunduesit e një vendbanimi.
Mbrojtja dhe kultivimi i vlerave autoktone të një populli, edhe të banorëve të një qyteti, nuk mund të bëhet me përdorimin e termave të papërshtatshëm, në këtë rast edhe pa e njohur kuptimin fillestar që mbulon dhe nënkupton ky term.
(10 maj 2023)
Në Fjalorin e Gjuhës Shqipe (të mëhershëm) jepet ky shpjegim:
KASABA f. vjet.
Qytet. U bë kasaba. Vajti në kasaba.
Shpjegimi më i plotë në gjuhën shqipe:
Kasaba* – një qytet i vogël provincial mysliman i tipit të hapur, popullsia e të cilit ishte e angazhuar kryesisht në zejtarinë dhe ekonominë e qytetit. Në rajonin tonë sot është një emër historik për një vendbanim shumë të vogël të tipit qytet në ish-Perandorinë Osmane.
Origjina e emrit
Fjala kasaba është me origjinë turke, që do të thotë: qytet i vogël. Mirëpo, fjala është marrë nga gjuha arabe, që do të thotë kështjellë, vendbanim i fortifikuar, pra është afër termit qytet mesjetar.
Në gjuhën boshnjake:
Kasaba je riječ koja potiče iz turskog jezika koja označava naselje gradskog tipa u Osmanlijskom Carstvu.
Takvo je naselje moglo dobiti status kasabe ako bi se u njemu stekli određeni demografski, vjerski, privredni i urbano-geografski uvjeti. Demografski uvjet je podrazumjevao da je dato naselje stalno naseljeno muslimanskim stanovništvom, sa jednim ili više džemata ili mahala. Vjerski je uvjet podrazumjevao da postoji barem jedna džamija u kojoj se redovno obavljaju sve vjerske dužnosti vjernika. Privredni uvjet je podrazumjevao da postoji čaršija, sa određenim brojem dućana i javnih objekta, a prije svega trg. Najbitniji od tih preduslova je bilo postojanje džamije.
Ako bi ti uvjeti bili ispunjeni, nadležni kadija bi dao prijedlog da se naselje proglasi kasabom i ako bi ta akcija bila sprovedena od strane Porte, stanovnici su bili oslobođeni rajinskog poreza.
Në gjuhët sllave:
Касаба- помало провинциско муслиманско место од отворен тип, чие население главно се занимавало со градската стопанство. Во нашите краеви, денес е историско име за многу мала населба од градски вид во поранешното Отоманско Царство.
Потекло на името
Зборот касаба е од турско потекло, што значи: мал град, гратче. Меѓутоа, зборот е преземен од арапскиот јазик, со значење тврдина, утврдена населба, па затоа е близу до поимот средновековен град.
Објаснување на поимот
За да може населба во Отоманското Царство да го добие називот касаба, потребно било да има џамија, мектеб, амам, а понекогаш и ан, или карвансарај.
Në gjuhën gjermane:
Qasaba (arabisch قصبة, DMG qaṣaba) war ein arabisches Längenmaß, das auch in Ägypten benutzt wurde, und entsprach der Rute.
Den Kassabeh gab es als großen und als kleinen Kassabeh aus steuerrechtlichen Gründen. Der Beledi wurde mit 577,5 Millimeter gerechnet.
• 1 Kassabeh (groß)= 6 ⅔ Pik Beledi = 24 Tschöb’dah = 1706 Pariser Linien = 3,85 Meter
• 1 Kassabeh (klein)= 6 ⅓ Pik Beledi = 22 Tschöb’dah = 1621 Pariser Linien = 3,6575 Meter
Der Tschöbdah hatte die Länge der Faust mit ausgestrecktem Daumen.
(10 maj 2023)