Agim Sylejmani
Refleksion – për librin “Skuta e metros”, shkruar nga Raif Gashi, 2022.
Raif Gashi është një shkrimtari e poet tanimë i njohur për publikun libërdashës, i cili deri më tani ka një dyzinë librash dhe përmbledhjesh të botuara. Duke i lexuar shkrimet e tija, menjëherë të krijohet përshtypja se ai nuk është i brezit të sotëm, por i një brezi të mëhershëm, i atij brezi që rebelohej, që ngriste zërin kundër padrejtësive, shtypjes e shfrytëzimit, por edhe kundër dukurive negative brenda shoqërisë shqiptare.
Edhe libri “Skuta e metros”, me një varg tregimesh, 57 sosh, po atë frymë ka, frymën e rebelizmit, sepse ai nuk del dot nga lëkura e tij e regjur e brezit rebelues e kryengritës, brez i cili po e ka të vështirë përshtatjes së trendeve moderne të jetës, e me këtë edhe të të menduarit dhe krijimtarisë.
Shkrimet e Raifit janë e një natyre të veçantë, një formë e veçantë e shkrimit dhe shumë lehtë e dallueshme nga shkrimet e shkrimtarëve dhe poetëve tjerë të kohës. Prandaj edhe struktura e fjalive të thurrura në shkrimet e tij marrin një ngjyrim të këndshëm, të ngrohtë dhe shumë të kuptueshëm për secilën grup moshe.
Në tregimet e vijëzuara të këtij libri, Raifi e fillon me kamxhikosjen e atyre që në kohërat më të vështira për popullin shqiptar në Kosovë, në vitet e luftës, 1998 e sidomos në vitin 1999, atyre që autori i quan “ikanakë”. Në një fjali të vetme, te tregimi “Një mallkim në vend të një urimi” ai pasqyron gjithë atë dashuri vëllazërore, atë mikpritjen bujare dhe dhembshurinë vëllazërore të të njëjtit gjak nga vëllezërit tanë të Shqipërisë nënë ndaj “ikanakëve”, siç i quan autori refugjatët e luftës, të cilët gjetën jo vetëm strehë e ngrohtësi por edhe dashuri të skajshme dhe dhimbshuri vëllazërore tek vëllezërit e tyre në Shqipërinë nënë. “Shqiptarët e Shqipërisë flinin skutave të oborrit, e ju o ikanakë, flinit nëpër dhomat e tyre”, duke treguar se dyert e shtëpive e të zemrës ishin hapur krah e krah për vëllezërit e tyre, “ikanakët” e autorit. Po pse i thërret kështu autorit, do pyeste secili nga ne. Autori ngre zërin kundër një shtrese të “ikanakëve”, të cilët edhe pranë kësaj ngrohtësie vëllazërore, marrin guximin dhe shajnë e ofendojnë vëllezërit tanë të gjakut në Shqipërinë nënë, duke e shprehur hapur një mosmirënjohje të pakuptimtë për gjithçka bënë vëllezërit tanë të Shqipërisë nënë për refugjatët që kishin arritur t’u shpëtonin plumbave dhe bajonetave çetnike. Shumë familje shqiptare ua liruan banesat dhe shtëpitë refugjatëve dhe vetë gjindeshin disi ndër farefis e miq të tyre, e qe besa, disa edhe nën qiellin e hapur, vetëm e vetëm që refugjatët të kenë vend të mjaftueshëm.
Kamxhikosja e Raifit përmes tregimeve vazhdon edhe ndaj atyre që deri dje s’kishin brekë për të ndërruar, ndërsa tani, brenda natës, u bënë të pasur dhe të pranuar nga shoqëria, duke e dëshmuar ndikimin e “peshës së xhepit”, pas të cilës vrapojnë për ta nderuar, gjë të cilën ne sot po e përjetojmë çdo ditë e në çdo kohë. Me këtë kategori ai vazhdon edhe në tregimin “Engjëjt udhëheqës shqiptar dhe shoqëria djallëzore”, ku përmes therrës thumbuese letrare godet dhe kamxhikos parinë politike të vendit, të cilët i quan “engjëj”, të cilët “Engjëjt janë të varfër ekonomikisht, besoni as para për kafe nuk kanë, se vetëm po nënshkruajnë”.
Këtë shtresë ai vazhdon ta godet edhe në tregimin “Keqkuptim apo keqinformim”, ku dukurinë më të shëmtuar dhe të përligjur me ligje e rregullore të pasluftës, hajninë dhe vjedhjen zyrtare të pasurisë dhe buxhetit të shtetit, autori e kamxhikos dhe shpërfaqë lakuriq. Këtë shëmti të kohës zyrtarisht e “arsyetojnë” me terminologji për të cilën nuk të kapë ligji, keqmenaxhim, keqpërdorim detyre, d.m.th. përkthyer në gjuhën shqipe i bie pak a shumë kështu: “s’ka ditur të vjedh më shumë!”
Edhe në tregimin “Krenaria e mprapshtë”, autori shpërfaqë njërën nga dukuritë më të shëmtuara të pasluftës, dukurinë e nepotizmit, pa marrë parasysh se a është në gjendje një i afërm të punojë dhe ai i përgjigjet kërkesave të njohurive bazë. Ndërsa në tregimin “Ti dhe unë”, autori pasqyron shumë bukur raportet e atyre që u përpoqën për lirinë e atdheut dhe atyre që u katapultuan në pushtet:
“Unë në liri rrogëtar, e ti pushtetar.
Unë eci këmbë i vetëm, ti me xhip të blinduar me roje.
Unë jetoj duke paguar vetë kafenë, e ti duke e nënshkruar, e mos paguar”.
Në tregimin “Më lini të qetë”, autori kamxhikos një pjesë të ish-shokëve të tij, të cilët u tjetërsuan dhe tani “… e morën gjysmën tjetër të lirisë dhe e shndërruan në lakmi-para, lakmi-marrëzi”, duke shprehur jo vetëm kundërshtimin, por edhe mllefin e tij ndaj këtij tjetërsimi të atyre që dikur ishin ajka e kombit, të cilët ishin të gatshëm të shkriheshin për lirinë e kombit, e sot u marrëzuan dhe verbuan pas parasë dhe lakmisë. Të njëjtën gjë ai bën edhe te tregimi “Cili je ti…?”, të cilën ua kushton atyre “që deri dje rrugëtonin rrugës së lirisë, ndërsa sot janë drejtuar nga turko-azia”.
Por, për këta ish-shokët e tij ai përmes tregimit “Juve dyve”, përpiqet t’ua bëjë me dije se ata që deri dje na ndoqën e na vranë, sot janë sistemuar në shkallët më të larta të institucioneve shtetërore. “… më kuptoni se nuk doja t’i shihja duke ju vrarë edhe njëherë, o të pavdekshmit e atdheut tim. /…ata që gjithnjë ju patën vrarë, e sharë. / Edhe sot aty i pashë, mu në rreshtin e parë.”
Autorin e brengos dhe frikëson tejmase fati i popullit që i takon ai, duke e ngritur lart zërin kundër një rreziku të tjetërsimit tonë si komb. Ai rrezikun më të madh të kombit e sheh tek tjetërsimi i tij dhe humbja e identitetit kombëtar përmes fesë islame të politizuar, e cila çështjen e kombit as nuk e njeh e as nuk e pranon, e cila më tepër e ka vëlla një arab, turk apo aziatik me fe muslimane, se sa një vëlla të gjakut me fe të krishterë. Kjo filloi dhe po shkon drejt ashpërsimit të kundërthënieve polarizuese ndërfetare sidomos me ceremonitë e varrimit, për të cilat autori klith deri në kupë të qiellit “…, shqiptari tërë jetën përpiqet të jetojë si shqiptar, e pa pikë turpi varroset si arab, …”, në tregimin e tij “Një ditë kur nuk ik dot askush”.
Të njëjtën brengë autori e shfaq edhe përmes tregimit “Terrina”, ku ai shpërthen vrullshëm gatishmërinë e tij të përballet me teerinën që ka kapluar nënqiellin arbëror:
“Luftë me terrin për të sjell dritën.
Edhe pesëqind shekuj do bëj luftë me Terrinën i vetëm, që sytë e mi të shohin dritë”.
Edhe te tregimi “Mirëmbrëma!” autori përmes rrëfimit mbi motin babëloku tërheq vërejtjen se duhet ruajtur vendin nga rreziku që i vjen nga lindja…
Në vazhdën e tregimeve ku ai ngre zërin kundër dukurive të pazakonta në truallin arbëror është tregimi “Jeta në rrapëllimë jete” ku ai ngre lart zërin nga mllefi i zhurmshëm që po pllakos qytetin, vakt e pa vakt, ai zë i djallit, siç e quan ai, zhurmën e altoparlantëve të xhamive dhe kambanave të kishave. Ai e përshkruan bukur një lypës kontajnerësh, apo arkave me plehra pranë shtëpive të milionerëve, me shpresë se do hidhnin diç që mund të shuaj urinë e tij rrapëllimëse të jetës. Ndërsa vdekjen e lypsarit ai e ilustron edhe me një “zakon” të ri ndër ne, duke klithë zhurmshëm “Më nuk po mbahen të pame as për Askushin sepse aty nuk po flitet shqip”.
Dhe autori vazhdon goditjen ndaj një dukurie çoroditëse në tregimin “Kafja bajate”, ku shpërfaqet një realitet i hidhur në Kosovën e pasluftës. Tanimë nuk janë vetëm hoxhallarët që shpërndajnë kalendare ramazani, por edhe një alament profesori i deridjeshëm, tani me tespihë në duar, në vend të një libri i ofron ish nxënësit një kalendar ramazani.
Si në të shumtën e shkrimeve në këtë libër, edhe në këtë pjesë, te tregimi “Parajsa ime”, autori kamxhikos doket e zakonet e huaja që kanë zënë rrënjë në Kosovën e pasluftës, të cilën ai këtu e shpërfaq përmes verës e rakisë, pije këto të përgatitura që nga lashtësia në trojet tona, duke klithur zëshëm: “Ik more i mallkuar, ti që më „siguron“ xhenetin përmes djallit të mallkuar, e dehjen time ma mbulon me flamur të huaj.”
Përmes tregimeve “Në vend të urimit” dhe “Monolog me atdheun tim”, autori ngre zërin e revoltës dhe kundërshtimit për simbolet shtetërore të Kosovës së pasluftës, për të cilat sot e asaj dite nuk u pyet populli dhe vullneti i tij, duke kamxhikosur emërtimin ahtisarijan të Kosovës dhe leckën laramane… Ai trishtohet kur e zgjon nga gjumi flamuri ynë kombëtar, i cili e pyet: “Kush ma zuri vendin këtu?” “Nga erdhi, kush e solli dhe kush po i ndërton shtëpi kësaj lecke të përshkëllirë në tokën time”? dhe jo rastësisht tregimin e parë e përfundon me “Tregoni asaj lecke të kupës e shumë leckave të tjera të përshkëllira, që të ikin sa më parë nga toka ime. Unë jam i vërteti dhe sundimtari i tokave të mia” dhe “Nga gjaku kam lindur, e në gjak për tokën time kthehem” – tha flamuri kuq e zi.
Autori përmes tregimit “Ditët ikin pa i parë”, ngre në spikamë boshatisjen e truallit arbëror, lemerinë e së cilës ia kumton “nëna” e tij e mplakur, e cila thërret deri në kupë të qiellit lemerishëm – Ku janë, ku janë ata, ata more që ikën? Po për të njëjtin problem, por brenda përbrenda vendit, te tregimi “Barinjtë në qytet”, boshatisjen e atdheut autori e sheh edhe me boshatisjen e malësisë për të ardhur nëpër qytetet e Kosovës. “… barinjtë e morën rrugën e qytetit, shitën bagëtinë, e me bagëtinë shitën edhe burrërinë, shitën atdhedashurinë”. Këtu të krijohet përshtypja se autori ka hipur në maje të Lubotenit dhe thërret me zë të lartë “O atdhe po ku je sot? / Si e ke emrin?”
Autori godet si me shpatë duke kërkuar identitetin e humbur, përmes tregimit “Tera Dardania dhe Nori”, duke shpërfaqur me lakuriqësinë e saj të shëmtuar tjetërsimin tonë kombëtar.
Autori në tregimin “Skutat e metros” kërkon ëndërrën e humbur e pa shpresë nëpër qoshet e metros, ndërsa te “Tërbim qytetesh” atë e shqetëson pasiguria e fëmijëve nëpër rrugët e qyteteve nga qentë endacakë. Atë e shqetëson edhe zakoni i mprapsht i nxitjes së vrasjes së vajzave që paskan guxuar të ikin me të dashurit e tyre, zakon të cilin e godet përmes tregimit “Rikthim në kohë”.
Përmes tregimit shumë të realizuar, “Dilja”, të cilën ua kushton atyre mjekëve e infermierëve, të cilët për një vit të tërë luftuan me vdekjen për të shpëtuar jetë njerëzish, e njëkohësisht duke vënë edhe jetën e tyre në rrezik nga virusi i panjohur vrastar deri më tani, Covid-19, autori përshkruan trishtimin e një kohe në pritje për jetë a vdekje. Përmes Diles dhe përjetimeve të saja, atyre ditëve e netëve të gjata e tëtrishta, autori na i kujton një situatë të papërjetuar në botën bashkëkohore, një situatë kur as fëmijët e vet nuk guxonte njeriu t’i marr në përqafim e as t’u dhurojë ndonjë puthje urimi për një gjumë të ëmbël. Kohë kur nuk kishte vend as për ninullat për fëmijët në djepa.
Autori shpërfaqë lakuriq shfrytëzimin material të prindërve të pensionuar, derisa vetë as nuk marrin mundin të punojnë gjë, në tregimin “Edhe këtë e dëgjova”. Kur ptindërit marrin pensionin, fëmijët e tyre pa fije turpi u “grahin” prindërve për në tregun e gjelbër, meqë ata nuk duhet të paguajnë biletë autobusi, e frigoriferi qenka zbrazur fare, ndërsa ata sapo paskan marrë pensionet…
Te tregimi “Jeta dhe plaga”, autori rrëfen për dasmën e Diles “me dasmorët e istikameve vdekjeprurëse e liridashëse”, duke konstatuar se “Edhe dashuria nën tytat dhe breshërit e armëve ka hijeshinë e vetë”. Pas dasmës “dhëndrri” iku, duke e lënënë Dilen me dy plagë, dhe tregimin autori e përfundon me: thirrjen: “A kishte atdhe ikaniku? Jo, ikanikët janë e keqja e tokës së robëruar”.
Si përfundim, mendoj se autori ka realizuar një përmbledhje tregimesh, përmes të cilave ai përballet guximshëm me dukuritë dhe zakonet e këqija e të dëmshme për shoqërinë tonë, e sidomos të rrezikshme për kombin dhe qenësinë e tij, e në të cilën lexuesi gjen shumëçka nga jeta jonë reale që po përjetojmë. Për këtë përgëzoj autorin, duke i uruar shëndet dhe suksese tjera të krijimtarisë së tij të bujshme.