Ishte viti 1989 kur vendosa të iki. Një vendim që më dogji ngadalë nga brenda, si një letër që digjet pa zhurmë, vetëm me një erë të lehtë tymi që mbetet përjetë në kujtesë.
Atë mëngjes nuk foli askush. As fjala “lamtumirë” nuk u tha me zë. Por gjithçka ishte e shkruar në sytë e atyre dy grave që më kishin dhënë jetën dhe gruan. Nëna ime dhe nëna e saj – të dyja në oborr, të palëvizura, të heshtura, si dy gurë që nuk i lëvizin as stuhitë.
Nuk e di si qëndronin në këmbë… ndoshta vetëm prej lutjeve që i bënin Zotit pa fjalë, vetëm me zemër.
Në sytë e tyre s’kishte veç lot – kishte histori. Kishte përpjekje, sakrifica, net pa gjumë, dhimbje lindjeje dhe rritje. Dhe tani, po më shihnin teksa ikja.
Te dera… ashtu me valixhen në dorë dhe gruan për dore… më peshonte një barrë që s’e shihte askush.
S’e mbaj mend mirë si u ndava. Më duket sikur s’i përqafova dot siç duhej… sepse po t’i përqafoja, nuk do ikja më.
Zemra donte të bërtiste, por goja u bë gur. Vetëm sytë më tradhtonin, lot që nuk doja t’i lejoja, por rridhnin vetë, pa pyetur.
Ikja për një jetë më të mirë, por çdo hap që hidhja larg atij oborri ishte si të prisja një pjesë të shpirtit tim dhe ta lija pas.
Nëna ime nuk më tha asnjë fjalë. Vetëm më pa… dhe unë akoma jetoj me atë vështrim.
Nëna e gruas sime më përqafoi lehtë, si të më thoshte: “Mos u kthe, për të mirën tuaj… por mos na harro.”
Që nga ajo ditë, kam shkruar shumë letra në mendje – por asnjë nuk arrita ta nis.
Sepse si t’u shkruash atyre që lëndove me heshtje?
Si t’u thuash “më fal” për një lamtumirë që nuk kishte fajtor?
Dhe tani, sa herë mbyll sytë, jam sërish aty – në atë oborr, me zemrën e shqyer, me rrënjët që i lash pas.
Dhe kuptoj se… sado vite të kalojnë, sado larg të jetosh… njeriu kurrë nuk largohet nga vendi ku i kanë mbetur lotët.
Hapi i parë në tokë të huaj.
Aeroplani zbriti me një lëkundje të lehtë. Toka ishte ndryshe. Edhe qielli dukej më i ftohtë.
Njerëzit zbritnin një nga një, të heshtur, me valixhet që dukej sikur përmbanin jo vetëm rroba, por jetë të mbledhura me kujdes, si kujtime të mbështjella në pëlhurë.
Ajo e mbante dorën time fort. Shtrëngimi i saj ishte i heshtur, por i qartë: mos më lër vetëm.
Unë vetë nuk e dija si të ecja. Një ndjenjë e panjohur më kishte zënë frymën. Ishte si të hidhja hapin e parë mbi një akull të hollë, ku çdo gjë që dalloje përreth ishte e huaj – gjuha, pamjet, zërat, ajri vetë.
Rreth nesh, njerëz me fytyra që nuk na njihnin. Kishin lëvizje të shpejta, buzëqeshje sipërfaqësore, sy që nuk të shikonin. Askush nuk na priste. Askush nuk e dinte që kishim ardhur.
Pasi dolëm nga aeroporti, një erë e ftohtë na përplasi në fytyrë. Ishte ndryshe nga ajo që frynte në fshatin tonë. Nuk kishte erën e dheut, të barit të lagur, të zjarrit të oxhakut.
Këtu nuk kishte zë pulash, nuk kishte fëmijë që qeshnin pas gardhit.
Vetëm zhurma e makinave dhe një heshtje e çuditshme mes njerëzve.
Më kujtohet mirë: ishim të humbur.
Gruaja ime s’fliste. Vetëm më ndiqte. Sytë e saj rrinin te mua, si të thoshin: ti di rrugën.
Por unë nuk dija asgjë. Zemra ime ishte e ngushtë, duart e mpira. Çdo gur që shkelja më dukej sikur më pyeste: “Çfarë ke lënë pas?”
Një burrë na çoi në një dhomë. Kishte mure të zhveshura dhe një dritare që nuk hapej mirë. Shtrati që nuk dinim kujt i kishte përkitur më parë, dyshemeja që kërciste sa herë lëvizje.
Por ne u ulëm aty, të heshtur, të lodhur. E kuptuam se kjo do të ishte tani shtëpia jonë. E përkohshme… por pa afat.
Unë u ngrita, hapa valixhen. I mora një shall gruas dhe ia hodha mbi supe. E putha në ballë, por ajo nuk buzëqeshi.
Vetëm më tha: “Këtu s’ka zë njeriu…”
Ajo natë ishte e gjatë. Të dy rrinim zgjuar, secili me mendimet e veta. Jashtë, qyteti flinte. Por brenda nesh, gjithçka bërtiste.
Në mes të natës, ajo më pyeti me zë të ulët:
— Mendon se kemi bërë mirë?
Nuk pata përgjigje. Sepse edhe unë pyesja veten të njëjtën gjë.