Shkruan: Prof.Dr.Abdulla Mehmeti
Shpalime

Monument natyror i propozuar për nominim si mrekulli e shtatë e re e botës, në trojet historike shqiptare, qyteti Kurshumlia nën Serbinë e sotme.
Qyteti i djallit (serbisht: Djavolja varoš, fjalë për fjalë në shqip “qyteti i djallit”) është një grup formacionesh të veçanta shkëmbore të njohura zakonisht si oxhaqe zanash (ose piramida tokësore) të vendosura në Serbinë jugore, në malin Radan, afër fshatit Xhaka (Gjaka), në komunën e Kurshumlisë.
E veçanta e zonës konsiston në 202 formacione shtufi* midis 2 dhe 15 m të larta dhe të ngushta (ndërmjet 4 dhe 6 m në bazë), disa prej të cilave kanë fryrje andesite (guri vullkanik) në majë.
Formacionet rrjedhin nga erozioni i tokës me origjinë vullkanike, i dukshëm nga shtresat e ndryshme me ngjyra të ndryshme përgjatë zhvillimit të formacioneve.
Megjithëse veprimi eroziv ka vepruar për miliona vjet, pamja aktuale e formacioneve shkëmbore është mjaft e fundit pasi shpyllëzimi i zonave përreth ka përshpejtuar erozionin nga reshjet atmosferike. Zonat ndërmjet grykave (burimet e ujit të kuq termal) quhen në gjuhën vendase Gryka e Ferrit (Paklena jaruga), ndërsa zonat përreth janë të mbushura me miniera që datojnë që nga koha e lashtë.
Pusi i ujit të kuq termal
Mes formacioneve janë të pranishme dy burime natyrore, të karakterizuara nga përqendrime të larta minerale: uji i djallit (sllavishte: djavolja voda), me ujë jashtëzakonisht acidik (pH 1,5) dhe përqendrim më të lartë mineralesh (15 g/l ujë) dhe Pusi i kuq (sllavishte: Crveno vrelo). Vetitë e ujërave të burimeve u analizuan për herë të parë në vitin 1905 nga studiuesi Aleksandar Zega, themeluesi i Shoqatës Serbe të Kimistëve.
Ruajtja dhe mbrojtja
Formacionet u studiuan shkencërisht për herë të parë në vitin 1955 nga Tomislav Rakiçeviq. Vendi u vendos nën mbrojtje në vitin 1959 dhe në vitin 1995 u shpall monument natyre nga qeveria jugosllave dhe si i tillë i nënshtrohej një regjimi mbrojtës të kategorisë së parë.
Në vitin 2002 vendi u nominua për listën e vendeve të trashëgimisë botërore të UNESCO-s dhe në 2007 u nominua në fushatën për përzgjedhjen e shtatë mrekullive të reja natyrore të botës.
* SHTUF I m.
1. Gur i lehtë, i thërrmueshëm e me shumë pore, i formuar nga lidhja e çimentimi i grimcave të hirit dhe të pluhurit vullkanik, që përdoret në ndërtim etj. Gur shtufi. Pllakë shtufi. Damar shtufi.
2. Shkëmb ranor i butë e i thërrmueshëm, që përdoret në ndërtim në vend të rërës. Shtuf gëlqeror (ranor).
3. Përd. mb. sipas kuptimeve të mbiemrit. Gur shtuf. Tokë (kodër, vend) shtuf.
(7. VI. 2023)