(Një vështrim i shkurtër përmes simboleve, kultit ilir të Diellit)
Baskët janë pjesë e Besëve të shpërngulur nga dhuna e terrori i barbarëve të dyndur në Ilirik. Këtë e dëshmojnë edhe simbolet e ruajtura të tyre mbi kultin ilir të Diellit, si edhe gjuha baske e lashtë, e cila nuk ka asgjë të ngjashme me gjuhët e popujve të tjerë fqinj të Evropës së sotme. Baskët sot janë populli më i shtypur i Evropës, me tendencë të asimilimit dhe shuarjes së tyre, ndërsa fisi i lashtë i Besëve (më i madhi në Ilirikun Lindor) as që përmendet nga historiografia e sotme e popujve dhe shteteve ballkanike (Ilirikut) dhe të Evropës, duke e falsifikuar dhe fshirë çdo gjurmë të ekzistimit të tij.
BESËT, FISI MË I MADH I ILIRIKUT LINDOR NË LASHTËSI, NGA KARPATET DERI NË BOSFOR E ATINË
Në shekujt e parë të krishterimit, në Lindje kishte disa kisha të një popullsie që, sipas të gjitha gjasave, vinin nga territoret jugore të Danubit. Në dokumentet e kohës, ky komunitet misterioz, i cili mbajti shërbimet fetare në gjuhën e tij amtare, që përmendet si gjuhë bese-trake. Vetë Shën Niketa i Remesianës (Dardani), i cili zhvilloi aktivitetin e tij misionar në territoret e Bullgarisë dhe Serbisë së sotme, deri në veri të Danubit, përmendet si peshkop i Besisë.
Prania e Besëve misteriozë në Orient ka qenë temë studimi e teologut, Prof. Dumitru Stăniloae, i cili e lidh këtë fakt me një nga ngjarjet më të rëndësishme dhe spektakulare që ndodhën në Jerusalem pas ringjalljes së shpëtimtarit Jezu Krishti: Ditën e Rrëshajave (rrëshjë(-t), festë e krishterë që kremtohet pesëdhjetë ditë pas pashkëve: dita e rrëshajëve. Bëhet fjalë për momentin kur “Shpirt i Shenjtë i Jezu Krishtit në të njëjtin kuptim dhe predikim të tij, zbriti në shëmbëlltyrën e gjuhëve të kombeve të ndryshme”, siç thotë teologu i madh rumun.
Por, a ishin prezentë në ngjarjen historike përfaqësues të kombit nga territoret e “ujqërve nga Istrua”, pasardhësit e të cilëve jemi ne, të sotmit? Ungjilli i Gjonit dhe veprat e apostujve flasin për praninë në Jerusalem të “grekëve nga Pontia” (rajon i lashtë banimi i grekëve në brigjet jugore të liqenit Kaspik – Persi), si në Javën e Pasionit të Jezuit ashtu edhe në Rrëshajë. Nuk përjashtohet që nën emrin e “grekëve” në fakt përmenden përfaqësuesit e Dakëve. Misioni pasues i Shën Ndreut (shenjt mbrojtës i rumunëve, ukrainasve etj.), apostullit me të cilin ata “grekë” kishin diskutuar në Jerusalem) në territorin Istru (Rumani) mund të ishte një argument në këtë drejtim.
Gjuhët e tokës dhe rëndësia e tyre, midis Babelit (Mesopotami) dhe Rrëshajave.
Duke folur për ngjarjen e Rrëshajave, Shën Gregori i Nysës thotë se, në kundërshtim me atë që ndodhi në Kullën e Babelit, kur shfaqja e larmisë së gjuhëve bëri që të pranishmit të mos e kuptonin më njëri-tjetrin, në Rrëshajë, domethënë, në lindjen e Kishës, përmes të njëjtës larmi gjuhësh u arrit harmonia midis të gjithëve, sepse të gjithë kuptonin dhe shprehnin të njëjtën gjë në gjuhë të ndryshme. “Respekti për Rrëshajën për gjuhët e johebrenjve u tregua nga Kisha në shekujt e parë, duke përdorur këto gjuhë jo vetëm për konvertimin e popujve të ndryshëm, por edhe më pas, duke i pranuar ato si gjuhë adhurimi dhe duke pranuar përkthimin e Biblës në ato gjuhë dhe zhvillimin e letërsisë së krishterë”, vërejti At Profesor Staniloae në një artikull të titulluar “Universaliteti dhe Etnia e Kishës në Konceptimin Ortodoks”.
Besët përmenden në burime të shumta historike
Prania e trakëve në Lindje ishte një fakt i njohur në shekujt e parë të krishterimit. Një studim nga At Stăniloae, i titulluar “Gjuhët e predikimit në manastiret e Orientit”, botuar në vitin 1976 në revistën “Kisha Ortodokse Rumune”, tregon se Teodori i Patrës, rreth vitit 530, duke përshkruar jetën e Shën Teodosit të Madh (529), tha se rreth vitit 465 ai themeloi një manastir në lindje të Bethlehemit, i cili kishte katër kisha, dhe në njërën prej tyre, “populli Besian ngriti në gjuhën e tij lutjet e Zotit” (Patrologia graeca CXIV, kol. 505 C).
Në një shkrim për jetën e Shën Teodosit të Madh, duke iu referuar një përshkrimi të një udhëtimi në malin Sinaj, ka pasur tre abatë që kanë folur në atë manastir në gjuhën latine, greke, siriane, egjiptiane dhe Besa (Antoni Placentini- 911-912) . Siç mund të shihet, bëhet një dallim i qartë midis latinishtes dhe gjuhës bese.
Këtu përmenden edhe fakte të tjera historike të pranisë së Besëve në Lindje: John Moscu, që jetoi në gjysmën e dytë të shekullit të gjashtë dhe gjysmën e parë të shekullit të shtatë, flet në veprën “Spiritual Pratum” për ekzistencën e dy manastireve në Palestinë me të njëjtin emër – Soubiba -, njëri në gjuhën Besa dhe tjetri në gjuhën Siriane; në “Jeta e Shën Savës” flet për disa manastire në Palestinë; në vitin 553, manastire të Besëve në Kostandinopojë, ndryshe nga tre manastire të tjerë të rumunëve, një të egjiptianëve dhe një tjetër i sirianëve. Në një dokument drejtuar Perandorit Justinian, nënshkruar nga abatët e këtyre manastireve dhe të tjerëve në Kostandinopojë, nënshkruar nga dhjaku Zoticos, abati i një manastiri në Skithi. Gjithashtu, në të njëjtin dokument, një manastir tjetër quhet “i Basëve” dhe një tjetër i “Shën Besi”. Prania e shpeshtë e besëve në Orient u vu re edhe nga historiani gjerman Karl Holl, i cili tërhoqi vëmendjen për këtë fakt në 1928.
Një popull nga Karpatet deri në Athinë dhe Bosfor
Prof. Dumitru Stăniloae e shpjegon këtë prani të Besëve me “madhësinë dhe shtrirjen e këtij populli Trak i romanizuar, i cili mbante një emër tjetër, atë Bese, që ka luajtur një rol të rëndësishëm në Perandorinë Romake dhe më pas në atë Bizantine, gjatë shekujve I-VII , si dhe zellin e tij të veçantë fetar”. Sipas të njëjtit burim, populli besë-trak shtrihej “nga veriu i Karpateve, në jug të Pindit, pranë Tebës dhe Athinës dhe madje përtej Bosforit, si Bithinia në Azinë e Vogël”.
At Stăniloae përmend gjithashtu mbishkrimet e shumta bese-trake të përmendura nga W. Tomaschek, në të cilat janë të pranishëm emra të tillë si Bitius, Bitii, etj. dhe hedh hipotezën se vetë emri Bizant është me origjinë Bese-trake. “Emri i Besëve nuk ishte vetëm trakas, por shtrihej nga jugu i Danubit edhe nga veriu i tij”, thotë At Staniloae.
Gjuha Bese, dëshmi e krishterimit të paraardhësve tanë, të lindur në Rrëshajë
Prania masive e kësaj popullsie në Lindje i atribuohet Tomaschek dhe faktit se, “pasi Trakët u bënë një provincë Romake, Besët dhanë kontingjentin kryesor të legjioneve dhe të flotave Romake”, numri i tyre arriti në 200,000 persona. Ata udhëtuan në të gjithë Perandorinë, edhe në Vendet e Shenjta të Lindjes, që kishin autoritet ta impononin gjuhën e tyre.
Por, siç vëren At Stăniloae, prania e shpeshtë e Besëve në Orient, në gjuhën e tyre demonstron gjithashtu ekzistencën e “një krishterimi të lashtë, të ruajtur në një gjuhë të ndryshme nga ajo që u përhap nga Roma (latinishte), duke filluar nga viti 200, në të gjithë Perëndimin, duke devijuar nga fillimi traditën e Kishës, e cila nuk shtypte gjuhët popullore kombëtare në Kishë”. Kjo do të thotë, e Kishës së Rrëshajave, në të cilën fjala e Zotit u dëgjua në Jerusalem, përmes zërit të apostujve dhe në gjuhën e paraardhësve tanë.